Trầm cảm sau sinh là một vấn đề sức khỏe tâm lý nghiêm trọng mà nhiều bà mẹ có thể gặp phải sau khi sinh con. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến tâm trạng, mà còn tác động đến khả năng chăm sóc và gắn kết với trẻ. Hiểu rõ nguyên nhân, nhận diện các dấu hiệu sớm và áp dụng phương pháp phòng ngừa, điều trị kịp thời là rất quan trọng để giúp mẹ vượt qua giai đoạn khó khăn này. Bài viết này sẽ cung cấp những thông tin cần thiết về trầm cảm sau sinh, giúp mẹ bỉm sữa nhận biết và xử lý tình trạng này một cách hiệu quả.
Trầm cảm sau sinh là gì?
Trầm cảm sau sinh có thể dẫn đến hậu quả khó lường
Trầm cảm là một trạng thái rối loạn cảm xúc đặc trưng bởi sự ức chế toàn diện các hoạt động tâm thần, với các biểu hiện điển hình như:
- Khí sắc trầm buồn
- Mất hứng thú hoặc quan tâm đến mọi thứ
- Giảm năng lượng, dẫn đến tăng cảm giác mệt mỏi và giảm hoạt động.
Đây là một bệnh lý phổ biến ở phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ, đặc biệt trong giai đoạn trước và sau sinh. Theo thống kê toàn cầu, khoảng 10% đến 20% phụ nữ sau sinh mắc trầm cảm, với các triệu chứng có thể khởi phát ngay sau sinh hoặc kéo dài từ giai đoạn mang thai.
Trầm cảm sau sinh có thể xuất hiện ở các mức độ từ nhẹ, vừa đến nghiêm trọng. Một số trường hợp có khả năng tự phục hồi mà không cần can thiệp y tế. Tuy nhiên, nếu không được điều trị kịp thời, tình trạng này có nguy cơ diễn tiến nặng hơn, khiến người mẹ mất kiểm soát cảm xúc, dẫn đến hành vi tự làm hại bản thân hoặc có những suy nghĩ tiêu cực, nguy hiểm như kết thúc cuộc sống của chính mình và đứa trẻ.
Nguyên nhân dẫn đến trầm cảm sau sinh
Trầm cảm sau sinh có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau, phụ thuộc vào thể chất, tinh thần và hoàn cảnh sống của từng sản phụ. Các nguyên nhân phổ biến được chia thành các nhóm chính sau:
1. Thay đổi sinh học
- Sinh đẻ là một giai đoạn thay đổi lớn về tâm lý và sinh học. Nhiều nghiên cứu chỉ ra vai trò quan trọng của các yếu tố sinh học trong việc gây rối loạn tâm thần sau sinh.
- Giai đoạn sau sinh đi kèm với sự thay đổi nhanh chóng của nội tiết tố:
- Trong 48 giờ đầu sau sinh, nồng độ estrogen và progesterone giảm đáng kể.
- Các hormone khác như cortisol và hormone tuyến giáp cũng giảm mạnh, gây ảnh hưởng đến cảm xúc và tâm trạng.
2. Yếu tố tâm lý xã hội
Những yếu tố liên quan đến đời sống và tâm lý xã hội đóng vai trò quan trọng trong bệnh sinh của trầm cảm sau sinh:
- Hoàn cảnh kinh tế khó khăn.
- Thiếu sự hỗ trợ từ gia đình.
- Áp lực từ các chuẩn mực truyền thống.
- Mâu thuẫn trong cách nuôi dạy con cái.
Các vấn đề trong hôn nhân, như sự không hài lòng hoặc thiếu hỗ trợ từ bạn đời, cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
3. Stress và nhân cách
Stress sau sinh
- Stress trong thai kỳ và trong quá trình sinh nở có thể làm tăng khả năng phát triển trầm cảm sau sinh.
Một số nét nhân cách hoặc cách đối phó với căng thẳng (coping style) được cho là liên quan đến nguy cơ rối loạn tâm thần sau sinh.
4. Các yếu tố khác
Ngoài các nguyên nhân chính, một số yếu tố khác cũng góp phần làm tăng nguy cơ trầm cảm sau sinh, bao gồm:
- Tuổi tác của người mẹ.
- Mâu thuẫn về việc mang thai (ví dụ: mang thai không mong muốn).
- Tiền sử gia đình có người mắc bệnh trầm cảm hoặc rối loạn tâm thần.
- Trải qua các sự kiện căng thẳng lớn.
- Mang thai đôi hoặc sinh đôi.
- Xung đột trong hôn nhân hoặc các mối quan hệ gần gũi.
Dấu hiệu nhận biết cơn trầm cảm ở phụ nữ sau khi sinh con
Trầm cảm sau sinh thường khó nhận biết ngay lập tức do các biểu hiện ban đầu không rõ ràng. Tuy nhiên, nếu không được can thiệp kịp thời, tình trạng này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của người mẹ và sự phát triển của trẻ. Gia đình có phụ nữ vừa sinh con cần chú ý các dấu hiệu sau:
Buồn sau sinh (Postpartum Blues):
Đây là hội chứng thường xuất hiện trong giai đoạn người mẹ bắt đầu có sữa sau sinh. Các biểu hiện chính bao gồm:
- Lo lắng tương đối đến trẻ sơ sinh: Người mẹ thường lo lắng về sức khỏe và sự an toàn của em bé một cách quá mức.
- Cảm xúc không ổn định: Dễ cáu gắt, buồn bã hoặc thay đổi tâm trạng đột ngột, khiến người mẹ gặp khó khăn trong việc kiểm soát cảm xúc.
- Bận tâm quá mức về cơ thể: Người mẹ có xu hướng suy nghĩ nhiều về ngoại hình hoặc những thay đổi cơ thể sau sinh, gây cảm giác tự ti.
- Cảm giác mơ hồ và thái độ thu mình: Trạng thái thiếu sự rõ ràng trong suy nghĩ, cảm giác không kết nối với thế giới xung quanh, và hạn chế giao tiếp xã hội.
Rối loạn giấc ngủ:
Rối loạn giấc ngủ là một trong những dấu hiệu nhận biết cơn trầm cảm ở phụ nữ sau sinh
Người mẹ thường gặp các vấn đề về giấc ngủ như:
- Mất ngủ, khó vào giấc hoặc ngủ không sâu, thường xuyên gặp ác mộng.
- Kích động vào ban đêm, cảm giác lo lắng làm giấc ngủ bị gián đoạn.
- Một số người có xu hướng ngủ nhiều hơn bình thường nhưng vẫn cảm thấy mệt mỏi.
Dao động khí sắc:
Tâm trạng thay đổi nhanh chóng, bao gồm:
- Mệt mỏi và sững sờ: Không có năng lượng hoặc động lực để làm bất cứ việc gì.
Lo âu dữ dội: Thường xuyên cảm thấy bất an, sợ hãi mà không rõ lý do.
Những ý nghĩ hoang tưởng và bất thường:
Một số người mẹ xuất hiện các biểu hiện như:
- Hoang tưởng: Cảm nhận hoặc nhìn thấy những điều không có thật (ảo giác hoặc ảo tưởng giác quan).
- Suy nghĩ về tự tử hoặc cái chết: Thường xuyên có ý định tự tử hoặc suy nghĩ tiêu cực về cuộc sống.
- Các chủ đề liên quan đến lần sinh thường gặp như:
- Phủ nhận thực tế: Người mẹ không tin rằng mình đã sinh con, hoặc phủ nhận giới tính của đứa trẻ không như kỳ vọng.
- Suy nghĩ bị hại: Lo sợ rằng em bé sẽ gặp nguy hiểm, như bị bắt cóc hoặc chết bất ngờ.
Tình trạng lú lẫn:
Biểu hiện rõ qua:
- Dao động mạnh về ý thức, lúc tỉnh táo lúc mơ hồ.
Giảm khả năng tập trung, khó suy nghĩ rõ ràng hoặc đưa ra quyết định.
Thường xuyên thiếu quyết đoán trong các vấn đề hàng ngày.
Thay đổi cân nặng và cảm giác thèm ăn:
- Cân nặng có sự thay đổi rõ rệt, thường tăng hoặc giảm khoảng 5% trong vòng một tháng.
Cảm giác thèm ăn không ổn định, lúc ăn quá nhiều, lúc lại không muốn ăn gì.
Thời gian kéo dài:
- Các triệu chứng trên thường xuất hiện sau khi sinh và kéo dài ít nhất 2 tuần.
- Nếu không được can thiệp kịp thời, những dấu hiệu này có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tinh thần và thể chất của người mẹ, cũng như sự phát triển của trẻ sơ sinh.
Trầm cảm sau sinh có nguy hiểm không?
Mẹ bị trầm cảm sau sinh có biểu hiện chán nản, mệt mỏi và không muốn làm gì
Trầm cảm sau sinh là căn bệnh nguy hiểm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của phụ nữ và gia đình. Nghiên cứu cho thấy tình trạng này phổ biến tại Việt Nam, tương đương với các quốc gia trong khu vực. Nếu không được điều trị kịp thời, trầm cảm có thể kéo dài và phát triển thành các rối loạn tâm thần, đồng thời làm tăng nguy cơ tái phát trong tương lai.
- Đối với phụ nữ, trầm cảm sau sinh làm giảm khả năng chăm sóc con, có thể dẫn đến nguy cơ tự tử nếu không can thiệp sớm.
- Đối với trẻ em, những đứa trẻ có mẹ bị trầm cảm dễ gặp phải vấn đề về phát triển ngôn ngữ, hành vi, và khó hòa nhập xã hội.
- Đối với gia đình, người thân sống chung với phụ nữ mắc trầm cảm cũng có nguy cơ cao mắc bệnh, do căng thẳng trong gia đình ảnh hưởng đến sức khỏe tâm lý của các thành viên.
Nhóm phụ nữ có nguy cơ dễ bị trầm cảm sau sinh như thế nào?
- Nhiều nghiên cứu không tìm thấy mối liên hệ giữa tuổi và nguy cơ bệnh, tuy nhiên có ít nhất một nghiên cứu cho thấy nguy cơ cao giữa trầm cảm sau sinh ở bà mẹ vị thành niên.
- Một số báo cáo cho rằng bà mẹ sinh con so bị rối loạn tâm thần sau sinh cao hơn.
- Một nghiên cứu đa quốc gia gần đây từ 138 quốc gia cho thấy tuổi mẹ trẻ hơn, mang thai lần đầu và sinh đôi là yếu tố nguy cơ gây ra các triệu chứng trầm cảm sau sinh.
- Nghiên cứu về biến chứng sản khoa như mổ lấy thai, thai chết lưu (stillbirth) có thể tăng loạn thần sau sinh.
Ảnh hưởng của trầm cảm sau sinh đối với các mẹ sau sinh và người thân?
Trầm cảm sau sinh có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của mẹ và người thân
Trầm cảm sau sinh là một vấn đề sức khỏe tâm thần nghiêm trọng, ảnh hưởng lớn đến người mẹ và có thể gây ra nhiều hậu quả tiêu cực cho con cái.
- Đối với bà mẹ: Nếu không được điều trị, trầm cảm sau sinh có thể kéo dài hàng tháng hoặc lâu hơn, đôi khi trở thành rối loạn trầm cảm dai dẳng. Các bà mẹ có thể gặp khó khăn trong việc cho con bú, gắn kết và chăm sóc trẻ sơ sinh, đồng thời có nguy cơ tự tử cao hơn. Dù được điều trị, trầm cảm sau sinh vẫn làm tăng nguy cơ trầm cảm nặng trong tương lai.
- Đối với ông bà, chồng: Trầm cảm sau sinh không chỉ ảnh hưởng đến bà mẹ mà còn lan tỏa cảm xúc tiêu cực đến người thân, gây căng thẳng cảm xúc cho ông bà và chồng. Nguy cơ trầm cảm ở cha mẹ còn lại của em bé cũng tăng cao khi người mẹ bị trầm cảm.
- Đối với trẻ em: Trẻ em có mẹ bị trầm cảm sau sinh không được điều trị dễ gặp phải vấn đề về cảm xúc và hành vi, như khó ngủ, ăn uống không ổn định, khóc nhiều và chậm phát triển ngôn ngữ.
Sáu tháng đầu sau sinh là giai đoạn có nguy cơ cao bị trầm cảm, với tỷ lệ mắc bệnh ước tính từ 13% đến 19%. Nếu không điều trị, trầm cảm sau sinh có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến mối quan hệ mẹ – con và gây rối loạn trong gia đình.
Phương pháp điều trị trầm cảm sau sinh
Trầm cảm sau sinh có thể tự khỏi ở một số trường hợp, nhưng cũng có thể điều trị thành công bằng cách kết hợp thuốc, liệu pháp tâm lý và các biện pháp hỗ trợ như chế độ ăn uống, nghỉ ngơi và vận động hợp lý.
Tâm lý trị liệu:
- Trò chuyện với bác sĩ tâm lý giúp phụ nữ sau sinh thay đổi suy nghĩ và cảm xúc tiêu cực.
- Tham gia các nhóm hỗ trợ cũng là phương pháp hiệu quả để chia sẻ và vượt qua trầm cảm.
- Trong trường hợp nặng, khi trầm cảm chuyển sang rối loạn tâm thần, việc nhập viện có thể cần thiết.
Điều trị bằng thuốc:
- Không nên sử dụng thuốc chống trầm cảm ngay đối với trầm cảm nhẹ, thay vào đó, hướng dẫn người bệnh tự chăm sóc bản thân và có thể sử dụng liệu pháp nhận thức hành vi và luyện tập thư giãn.
- Giải thích cho gia đình và người thân về việc cần dừng cho con bú khi sử dụng thuốc chống trầm cảm.
- Kê đơn thuốc chống trầm cảm phù hợp với triệu chứng lâm sàng, ưu tiên điều trị bằng hóa trị liệu phối hợp với các liệu pháp tâm lý khác.
- Cải thiện triệu chứng trầm cảm đồng thời điều trị các rối loạn tâm thần và lo âu nếu có.
- Điều trị duy trì sau khi đạt được kết quả cần thiết để chống tái phát.
Quá trình điều trị:
- Quá trình điều trị có thể kéo dài từ 1 đến 6 tháng, hoặc lâu hơn tùy vào mức độ bệnh.
- Đối với phụ nữ có tiền sử trầm cảm trước khi mang thai, bác sĩ có thể kê thuốc phòng ngừa trầm cảm sau sinh ngay sau khi sinh con.
Phòng ngừa trầm cảm sau sinh:
- Trầm cảm sau sinh có thể ảnh hưởng đến bất kỳ người mẹ nào, nhưng phụ nữ có tiền sử mắc các vấn đề tâm lý sẽ có nguy cơ cao hơn.
- Trước khi mang thai, phụ nữ nên thực hiện kiểm tra sức khỏe tiền sản và thông báo cho bác sĩ nếu có tiền sử bệnh tâm lý để có kế hoạch theo dõi và phòng ngừa.
- Đối với phụ nữ có tiền sử trầm cảm, bác sĩ sẽ xây dựng kế hoạch phòng ngừa từ khi mang thai, trong suốt quá trình sinh con và chăm sóc sau sinh.
- Trong thai kỳ, bác sĩ sẽ theo dõi các triệu chứng và hỗ trợ kiểm soát tình trạng trầm cảm nhẹ. Trường hợp nặng có thể cần điều trị bằng thuốc.
- Sau khi sinh, bác sĩ có thể khuyến nghị kiểm tra sức khỏe sớm để phát hiện các dấu hiệu trầm cảm và bắt đầu điều trị kịp thời.
- Nếu có tiền sử trầm cảm sau sinh, bác sĩ sẽ đề xuất điều trị ngay khi em bé chào đời để ngăn ngừa tái phát.
- Trầm cảm nhẹ có thể được kiểm soát bằng các biện pháp hỗ trợ, tư vấn hoặc liệu pháp tâm lý.
- Hiện nay, chương trình sàng lọc sức khỏe tâm thần đã được lồng ghép vào chăm sóc sức khỏe ban đầu định kỳ cho phụ nữ mang thai và sau sinh, giúp theo dõi và điều trị sớm.
Trầm cảm sau sinh là một bệnh lý tâm lý phổ biến, có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của mẹ và bé nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Việc khám và điều trị sớm giúp người mẹ hồi phục nhanh chóng về thể chất và tinh thần, từ đó chăm sóc con tốt hơn.
Có những cách nào để có thể tự mình bước ra khỏi trầm cảm sau sinh?
- Trầm cảm ở phụ nữ đã thu hút sự chú ý lớn không chỉ vì tỷ lệ mắc bệnh ngày càng gia tăng mà còn do những tác động tiêu cực nghiêm trọng đến sự phát triển cá nhân, gia đình và trẻ em.
- Chứng trầm cảm ở bà mẹ có ảnh hưởng sâu rộng đến nhiều khía cạnh khác nhau trong cuộc sống, từ bản thân người mẹ, con cái đến gia đình. Vì vậy, việc đánh giá tâm lý xã hội toàn diện đối với phụ nữ trong giai đoạn chu sinh cần được thực hiện trong hệ thống chăm sóc sức khỏe ban đầu.
- Tóm lại, trầm cảm trong thai kỳ và sau sinh là một vấn đề sức khỏe cộng đồng quan trọng, yêu cầu sự hỗ trợ liên tục từ ngành y tế. Việc này không chỉ mang lại lợi ích cho người phụ nữ mà còn giúp ích cho gia đình, cộng đồng, và những người bệnh không thể tự mình thoát khỏi tình trạng trầm cảm sau sinh.
Những hiểu lầm của trầm cảm sau sinh
Những hiểu lầm về trầm cảm sau sinh có thể gây khó khăn trong việc nhận diện và điều trị
Ví dụ: Trầm cảm sau sinh sẽ chỉ diễn ra sau khi sinh con, ai sinh con cũng bị trầm cảm sau sinh, trầm cảm sau sinh chỉ xảy ra ở phụ nữ, do bố hoặc mẹ không tốt nên mới khiến bị trầm cảm sau sinh
Các ví dụ trên đều là những nguy cơ tiềm ẩn, nhưng nên được hệ thống lại như sau:
- Thông số nhân khẩu xã hội: Tuổi dưới 18, chủng tộc hoặc sắc tộc, tình trạng giáo dục, sống ở vùng thiếu thốn, nghèo đói, tình trạng kinh tế xã hội thấp, và niềm tin văn hóa xã hội.
- Động lực gia đình: Tiền sử bạo lực hôn nhân/gia đình, mối quan hệ kém với đối tác, sự hỗ trợ không đáng kể từ chồng, các thành viên trong gia đình và xã hội, thiếu kiến thức và nhận thức về sự thay đổi tâm sinh lý khi mang thai và sau sinh, và việc sinh con gái khi mong muốn có con trai.
- Yếu tố quyết định trước sinh: Mang thai ngoài ý muốn, những lầm tưởng và quan niệm sai lầm về mang thai, sức khỏe kém trong thời kỳ tiền sản, và hành vi tìm kiếm dịch vụ chăm sóc sức khỏe kém.
- Bệnh nội khoa và kết quả liên quan đến thai kỳ: Lịch sử trầm cảm, các vấn đề sức khỏe thể chất hoặc tinh thần đã có từ trước, hậu quả bất lợi chu sinh/sau sinh (ví dụ: sức khỏe sơ sinh kém hoặc thai chết lưu), và sức khỏe bà mẹ sau sinh kém.
- Thuộc tính liên quan đến ngành y tế: Bất bình đẳng trong việc cung cấp và tiếp cận các dịch vụ y tế, tình trạng chưa được đào tạo của các chuyên gia y tế, thiếu hướng dẫn cụ thể cho các chuyên gia y tế, chất lượng giao tiếp bác sĩ-bệnh nhân kém, và thiếu một chính sách tổng thể được phát triển dựa trên nhu cầu của phụ nữ.
>> Xem thêm: Hỏi Đáp Về Trầm Cảm – Những Câu Hỏi Thường Gặp!
Như vậy, yếu tố quan trọng nhất gây ra trầm cảm trước/sau sinh là thiếu sự hỗ trợ của gia đình. Một môi trường gia đình lành mạnh, đặc biệt là sự hỗ trợ từ người chồng, có thể giúp giảm thiểu các yếu tố gây ra bệnh. Tuy nhiên, tỷ lệ hệ thống cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe kém hiệu quả cũng là yếu tố cực kỳ quan trọng, đặc biệt ở những nơi có nguồn lực hạn chế.
Nếu bạn hoặc người thân gặp phải triệu chứng trầm cảm sau sinh, đừng ngần ngại liên hệ với Phòng khám Đức Tâm An để được tư vấn và điều trị kịp thời. Chúng tôi luôn sẵn sàng đồng hành cùng bạn trên con đường phục hồi sức khỏe toàn diện.
Liên hệ ngay để được hỗ trợ!
Tài liệu tham khảo:
Karen Carlson; Saba Mughal; Yusra Azhar; Waquar Siddiqui. “Postpartum Depression”. Last Update: August 12, 2024
