Trầm cảm theo mùa là tình trạng tâm trạng suy giảm lặp lại theo chu kỳ, thường xuất hiện vào cuối thu đầu đông và cải thiện khi mùa xuân đến. Nhiều người nhầm lẫn với nỗi buồn mùa đông thoáng qua, nhưng với một số người, các triệu chứng kéo dài và ảnh hưởng rõ đến học tập, công việc, sinh hoạt. Bài viết dưới đây giúp bạn hiểu SAD là gì, nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết và các hướng điều trị hiệu quả.
Khi mùa thu chuyển sang đông, nhiều người cảm thấy chán nản, mất năng lượng, ngủ nhiều hơn và khó tập trung. Ở mức độ nhẹ, cảm giác này thường được gọi là winter blues, tức nỗi buồn mùa đông thoáng qua.
Tuy nhiên, với một nhóm người, các triệu chứng không chỉ là cảm giác nhất thời mà trở thành một rối loạn có tính chu kỳ, lặp lại gần như mỗi năm vào một thời điểm cố định. Đó là trầm cảm theo mùa hay Seasonal Affective Disorder, viết tắt là SAD.
Mùa đông có thể gắn với lễ hội và những khoảnh khắc sum họp, nhưng với người bị SAD, mùa lạnh lại là giai đoạn tâm lý nặng nề. Khi ánh sáng ban ngày giảm dần, cảm xúc và năng lượng cũng có thể tối đi theo.
Seasonal Affective Disorder là một dạng rối loạn trầm cảm liên quan đến thay đổi theo mùa. Bệnh thường bắt đầu vào cuối thu hoặc đầu đông và thuyên giảm khi mùa xuân tới.
Đây không đơn thuần là tâm trạng ảm đạm, mà là một dạng trầm cảm lặp lại theo chu kỳ mùa hàng năm. Chu kỳ thường diễn ra đều đặn theo năm, khiến người bệnh suy giảm năng lượng, mệt mỏi kéo dài và gặp khó khăn trong sinh hoạt hằng ngày.
Ở một số trường hợp hiếm hơn, SAD có thể xảy ra vào mùa hè với biểu hiện khác so với mùa đông.
Nói cách khác, SAD là một loại trầm cảm theo mùa có thể ảnh hưởng đến tâm trạng, hành vi và cách cơ thể phản ứng với ánh sáng mặt trời.
Hiện nay, nguyên nhân chính xác của SAD vẫn chưa hoàn toàn rõ ràng. Tuy nhiên, nhiều nhà nghiên cứu đồng ý rằng thiếu hụt ánh sáng tự nhiên trong những tháng mùa đông là yếu tố chủ đạo.
Ánh sáng mặt trời đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh đồng hồ sinh học bên trong cơ thể. Đây là cơ chế quyết định thời điểm ngủ, thức, ăn uống và tiết hormone.
Khi ánh sáng tự nhiên giảm, chu kỳ thức ngủ dễ bị rối loạn. Từ đó, tâm trạng và mức năng lượng cũng suy giảm.
Serotonin là chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến cảm xúc tích cực. Thiếu ánh sáng có thể làm giảm sản xuất serotonin, khiến tâm trạng trầm xuống.
Melatonin là hormone thúc đẩy giấc ngủ. Mùa đông có đêm dài hơn nên melatonin có thể tăng kéo dài, làm người bệnh buồn ngủ và uể oải hơn bình thường.
Nguy cơ mắc SAD có thể cao hơn nếu bạn thuộc các nhóm sau:
Các yếu tố này gợi ý SAD là hội chứng đa nguyên nhân, liên quan môi trường, hormone và yếu tố sinh học.
Triệu chứng SAD thường là sự kết hợp giữa dấu hiệu trầm cảm phổ biến và đặc điểm theo mùa. Các triệu chứng thường xuất hiện vào mùa thu hoặc mùa đông, nặng nhất trong giai đoạn tháng 12 đến tháng 2, sau đó giảm dần khi mùa xuân tới.
Để chẩn đoán SAD, chuyên gia thường dựa vào các yếu tố sau:
Khó khăn trong chẩn đoán là SAD có thể trùng biểu hiện với các loại trầm cảm khác. Vì vậy, bác sĩ thường hỏi kỹ thời điểm khởi phát và thời điểm thuyên giảm theo mùa của triệu chứng.
Trầm cảm theo mùa là có thể điều trị. Nhiều phương pháp đã được chứng minh hiệu quả trong thực hành lâm sàng.
Liệu pháp ánh sáng được xem là điều trị hàng đầu cho SAD mùa đông. Đặc điểm thường dùng:
Lưu ý quan trọng: đèn trị liệu không phải đèn chiếu sáng thông thường. Thiết bị cần lọc tia UV và có cường độ phù hợp để an toàn khi sử dụng gần. Theo nghiên cứu lâm sàng, nhiều người cải thiện trong vài ngày đến vài tuần sau khi bắt đầu liệu pháp ánh sáng.
Liệu pháp nhận thức hành vi được điều chỉnh cho SAD giúp người bệnh:
Đây là phương pháp quan trọng để kiểm soát lâu dài, đặc biệt khi SAD tái diễn theo năm.
Một số thuốc nhóm SSRI như fluoxetine, sertraline có thể giúp giảm triệu chứng SAD. Việc dùng thuốc cần theo chỉ định của bác sĩ tâm thần, nhất là trường hợp nặng. Lưu ý về an toàn dùng thuốc:
Một số nghiên cứu gợi ý vitamin D có thể hỗ trợ tâm trạng khi thiếu ánh sáng. Các thay đổi lối sống có vai trò quan trọng:
Nếu đã từng trải qua một đợt SAD, nguy cơ tái phát vào mùa đông năm sau có thể cao. Các chiến lược phòng ngừa thường được khuyến nghị gồm:
Mùa đông không chỉ là thử thách. Đây cũng có thể là cơ hội chăm sóc bản thân theo cách sáng tạo.
Bạn nên tìm hỗ trợ chuyên nghiệp nếu:
Chuyên gia có thể đánh giá mức độ, hướng dẫn liệu pháp ánh sáng phù hợp, cân nhắc thuốc hoặc CBT khi cần.
Trầm cảm theo mùa là một rối loạn trầm cảm thật sự, khác với cảm giác buồn tẻ thông thường. Thiếu ánh sáng tự nhiên vào mùa đông có thể làm rối loạn đồng hồ sinh học và ảnh hưởng đến serotonin cùng melatonin, từ đó tác động mạnh đến tâm trạng và năng lượng.
Tin tốt là SAD có thể điều trị hiệu quả bằng liệu pháp ánh sáng, tâm lý trị liệu, thuốc chống trầm cảm theo chỉ định và điều chỉnh lối sống. Nhận biết sớm và chủ động can thiệp giúp bạn vượt qua mùa đông nhẹ nhàng hơn và giữ được chất lượng cuộc sống ổn định.
Nếu bạn nghi ngờ mình bị trầm cảm theo mùa hoặc các triệu chứng lặp lại vào mỗi mùa đông, hãy đặt lịch tại Phòng khám Tâm lý Tâm thần Đức Tâm An để được bác sĩ đánh giá và tư vấn hướng can thiệp phù hợp. Can thiệp sớm giúp cải thiện nhanh và giảm nguy cơ tái phát.
Đặt lịch hẹn ngay hôm nay để được tư vấn và điều trị một cách toàn diện và khoa học!
Tài liệu tham khảo:
Tư vấn chuyên môn bài viết: ThS.BSNT. Bùi Thanh Tùng – Phòng khám Đức Tâm An
Rối loạn nhân cách ranh giới (Borderline Personality Disorder, BPD) là một rối loạn nhân cách phức tạp, đặc trưng bởi sự bất ổn dai dẳng trong cảm xúc, hình ảnh bản thân và các mối quan hệ. Người mắc rối loạn nhân cách ranh giới thường trải qua những cơn cảm xúc dữ dội, […]
Bệnh tâm lý thường gặp ở trẻ em ngày càng gia tăng nhưng lại dễ bị bỏ sót vì nhiều biểu hiện bị nhầm lẫn với tính cách hoặc giai đoạn phát triển bình thường. Theo Trung tâm Phòng ngừa và Kiểm soát bệnh tật Hoa Kỳ, cứ 6 trẻ từ 2 đến 8 tuổi […]
Stress công việc là tình trạng rất phổ biến ở người đi làm, đặc biệt trong môi trường áp lực cao và nhịp sống nhanh. Điều đáng lo là stress không chỉ khiến bạn mệt mỏi nhất thời mà có thể âm thầm gây tổn hại lâu dài cho sức khỏe tinh thần và thể […]
Tự kỷ ám thị là thuật ngữ thường được dùng để mô tả hiện tượng một người tự củng cố niềm tin hoặc nhận thức của chính mình, dù đôi khi chúng không chính xác hoặc đi ngược lại bằng chứng thực tế. Mặc dù không phải là một chẩn đoán lâm sàng trong tâm […]
