Trầm cảm – một rối loạn tâm lý phổ biến nhưng vẫn còn nhiều điều bí ẩn, đặc biệt là câu hỏi: “Liệu trầm cảm di truyền có thực sự là nguyên nhân chính?” Đối với những gia đình có người thân từng mắc trầm cảm, nỗi lo này càng trở nên sâu sắc. Trong bài viết này, các chuyên gia từ phòng khám Đức Tâm An sẽ giải đáp rõ ràng về vai trò của yếu tố di truyền, sự tác động của môi trường sống và cách bạn có thể phòng ngừa, bảo vệ sức khỏe tâm thần hiệu quả. Cùng khám phá ngay để hiểu rõ hơn!
Trầm cảm là rối loạn tâm lý với biểu hiện khí sắc trầm, mất hứng thú, giảm năng lượng, kéo dài ít nhất 2 tuần. Ước tính hơn 300 triệu người trên thế giới mắc trầm cảm, chiếm 4,4% dân số, thường khởi phát ở tuổi thiếu niên, 20 hoặc 30.
>> Xem thêm: Trầm Cảm Là Gì? Triệu Chứng, Nguy Cơ Và Cách Điều Trị Đúng
Nguyên nhân của rối loạn trầm cảm nặng là đa yếu tố với cả yếu tố di truyền và yếu tố môi trường đều đóng vai trò. Họ hàng cấp độ một của những người bị trầm cảm có khả năng mắc chứng trầm cảm cao gấp 3 lần so với dân số nói chung; tuy nhiên, chứng trầm cảm có thể xảy ra ở những người không có tiền sử gia đình bị trầm cảm.
Một số bằng chứng cho thấy yếu tố di truyền đóng vai trò ít hơn trong chứng trầm cảm khởi phát muộn so với chứng trầm cảm khởi phát sớm. Có những yếu tố nguy cơ sinh học tiềm ẩn đã được xác định đối với chứng trầm cảm ở người cao tuổi. Các bệnh thoái hóa thần kinh (đặc biệt là bệnh Alzheimer và bệnh Parkinson), đột quỵ, đa xơ cứng, rối loạn co giật, ung thư, thoái hóa điểm vàng và đau mãn tính có liên quan đến tỷ lệ trầm cảm cao hơn.
Bệnh trầm cảm có thể có yếu tố di truyền
Các sự kiện và rắc rối trong cuộc sống sinh hoạt có vai trò như tác nhân gây ra chứng trầm cảm. Các sự kiện đau thương như cái chết hoặc mất đi người thân yêu, thiếu hoặc giảm sự hỗ trợ xã hội, gánh nặng chăm sóc, vấn đề tài chính, khó khăn trong quan hệ giữa các cá nhân và xung đột là những ví dụ về tác nhân gây căng thẳng có thể gây ra chứng trầm cảm(4).
Di truyền không phải là nguyên nhân duy nhất. Ngay cả khi không có tiền sử gia đình mắc bệnh, một người vẫn có thể bị trầm cảm do tác động từ môi trường sống và các yếu tố khác. Các chuyên gia ước tính rằng khoảng 40% trường hợp trầm cảm có liên quan đến yếu tố di truyền.
Nếu trầm cảm có liên quan đến yếu tố di truyền, liệu có một gen cụ thể nào quyết định vấn đề này? Cho đến nay, các nhà khoa học vẫn chưa xác định chính xác gen nào gây ra trầm cảm. Tuy nhiên, một nhóm nghiên cứu người Anh đã phát hiện rằng nhiễm sắc thể 3p25-26 thường xuất hiện ở các gia đình có nhiều người bị trầm cảm. Kết quả này được ghi nhận từ phân tích hơn 800 gia đình với tiền sử trầm cảm, cho thấy mối liên hệ tiềm năng giữa gen này và nguy cơ mắc bệnh.
Gần đây một số vùng nhiễm sắc thể liên kết đã được báo cáo. Các nghiên cứu này đã tập trung vào dạng bệnh tái phát, khởi phát sớm, dữ liệu được mô tả đã chỉ ra tính di truyền cao hơn với các vùng nhiễm sắc thể 2q, 3q, 12q, 15q và 18q. Tính dễ bị kích động là một đặc điểm tính cách, được đặc trưng bởi sự lo lắng và khó chịu, và liên quan đến nguy cơ mắc chứng trầm cảm nặng.
Người ta cho rằng một đặc điểm như vậy là kiểu hình mạnh hơn đối với các nghiên cứu lập bản đồ vì nó gần với hiệu ứng di truyền hơn và là một đặc điểm định lượng truyền tải nhiều thông tin hơn. Tính dễ bị kích động đã được báo cáo là có liên quan đến một số vùng nhiễm sắc thể bao gồm 1q, 4q, 6p và 11p. Một đặc điểm tính cách khác liên quan đến chứng trầm cảm, tránh gây hại, cũng đã được lập bản đồ ở 8p(5).
Đã phát hiện một số gen có liên quan đến nguy cơ phát triển trầm cảm
Các nghiên cứu lập bản đồ gen về chứng trầm cảm đơn cực đã tìm thấy bằng chứng rất mạnh về mối liên hệ với vị trí của Protein liên kết yếu tố đáp ứng cAMP (CREB1) trên nhiễm sắc thể 2. Mười tám vùng bộ gen khác được phát hiện có liên quan; một số trong số này hiển thị các tương tác với vị trí CREB1(6).
Ngoài ra, các nghiên cứu khác cũng chỉ ra rằng trầm cảm có thể liên quan đến một số gen điều hòa serotonin – chất dẫn truyền thần kinh đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh cảm cúc, chẳng hạn như gen 5-HTTLPR. Những biến thể ở gen này có thể làm tăng nguy cơ mắc trầm cảm khi kết hợp với các yếu tố môi trường như căng thẳng hoặc sang chấn tâm lý.
Tuy vậy, do chưa thể xác định chính xác gen nào gây ra trầm cảm, cơ chế di truyền của căn bệnh này vẫn còn nhiều điều chưa rõ ràng. Điều này cho thấy, trầm cảm không chỉ đơn thuần là vấn đề của di truyền mà còn chịu ảnh hưởng lớn từ các yếu tố môi trường và lối sống. Các nhà nghiên cứu vẫn đang nỗ lực tìm hiểu thêm để đưa ra câu trả lời cụ thể hơn, mở ra cơ hội chẩn đoán và điều trị hiệu quả hơn trong tương lai. Các nghiên cứu cho thấy rằng các biến thể ở nhiều gen, mỗi gen có tác động nhỏ, kết hợp lại để làm tăng nguy cơ mắc bệnh trầm cảm(7).
Bệnh trầm cảm có di truyền không chỉ phụ thuộc vào yếu tố di truyền mà còn bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác, bao gồm môi trường sống, giới tính, mối quan hệ gia đình và các yếu tố sinh lý như chất vận chuyển serotonin.
Dữ liệu gia đình chỉ ra rằng nếu một trong hai cha mẹ mắc chứng rối loạn tâm trạng, thì nguy cơ mắc chứng rối loạn cảm xúc của trẻ sẽ từ 10 đến 25 phần trăm. Nếu cả hai cha mẹ đều bị ảnh hưởng, thì nguy cơ này tăng gấp đôi. Càng có nhiều thành viên trong gia đình bị ảnh hưởng, thì nguy cơ mắc bệnh ở trẻ càng cao. Nguy cơ này càng cao nếu các thành viên trong gia đình bị ảnh hưởng là họ hàng cấp một chứ không phải họ hàng xa(5).
Môi trường sống đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển trầm cảm. Một người lớn lên trong gia đình có người bị trầm cảm sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn, đặc biệt là đối với trẻ em. Trẻ em thường dễ bắt chước hành vi của người lớn mà không nhận thức được rằng đó là điều bất thường. Nếu một trong các thành viên trong gia đình có triệu chứng trầm cảm, trẻ em có thể thấy những biểu hiện này như một phần tự nhiên của cuộc sống, từ đó dễ bị ảnh hưởng tâm lý và có xu hướng phát triển bệnh trầm cảm khi lớn lên.
Tác động ảnh hưởng của gia đình đến trầm cảm
Một nghiên cứu khác đã báo cáo bằng chứng về sự tương tác giữa gen và môi trường trong quá trình phát triển bệnh trầm cảm nặng. Những đối tượng trải qua các sự kiện bất lợi trong cuộc sống nhìn chung được chứng minh là có nguy cơ mắc bệnh trầm cảm cao hơn. Tuy nhiên, trong số những đối tượng như vậy, những người có biến thể trong gen vận chuyển serotonin cho thấy nguy cơ gia tăng lớn nhất. Đây là một trong những báo cáo đầu tiên về sự tương tác giữa gen và môi trường cụ thể trong một rối loạn tâm thần(6),(7).
Giới tính cũng là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến trầm cảm do di truyền. Các nghiên cứu cho thấy phụ nữ có nguy cơ mắc trầm cảm di truyền cao hơn nam giới. Cụ thể, có khoảng 42% phụ nữ bị trầm cảm có yếu tố di truyền, trong khi con số này ở nam giới chỉ là 29%. Điều này có thể liên quan đến sự thay đổi nội tiết tố hoặc các yếu tố xã hội và tâm lý mà phụ nữ thường phải đối mặt, làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
Mối quan hệ gia đình cũng ảnh hưởng lớn đến nguy cơ mắc trầm cảm di truyền. Nếu người thân trong gia đình gần gũi như bố mẹ, anh chị em mắc trầm cảm, nguy cơ mắc bệnh của bạn cũng tăng lên đáng kể. Những nghiên cứu về cặp song sinh cũng cho thấy mối liên hệ rõ rệt giữa sự di truyền của bệnh trầm cảm, đặc biệt là trong các cặp song sinh cùng trứng, khi cả hai đều có nguy cơ mắc bệnh cao hơn so với những cặp song sinh khác trứng.
Serotonin, một loại hormone chịu trách nhiệm điều chỉnh cảm giác thoải mái và hạnh phúc, có liên quan mật thiết đến trầm cảm. Nhiều giả thuyết cho rằng trầm cảm do di truyền có thể liên quan đến sự thiếu hụt hoặc bất thường trong hệ thống serotonin. Người có tiền sử gia đình mắc trầm cảm có thể mang các biến thể gen ảnh hưởng đến việc sản xuất hoặc tái hấp thu serotonin, khiến họ dễ mắc phải các rối loạn tâm lý như trầm cảm.
FKBP5 là một protein chaperone liên quan đến việc vận chuyển thụ thể glucocorticoid. Nó có liên quan đến phản ứng với thuốc chống trầm cảm. Như đã đề cập ở trên, chất vận chuyển serotonin lần đầu tiên có liên quan đến phản ứng ức chế tái hấp thu serotonin. Gần đây, hai gen khác, GRIK4 và HTR2a, cũng có liên quan đến cả khả năng mắc bệnh và phản ứng với thuốc chống trầm cảm(5).
Fluoxetine là một trong những chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI) được sử dụng để điều trị trầm cảm. Các loại thuốc khác trong nhóm đó bao gồm paroxetine (Paxil), sertraline (Zoloft), fluvoxamine (Luvox) và citalopram (Celexa), tất cả đều thường liên quan đến tác dụng phụ tối thiểu, đặc biệt là khi so sánh với thuốc ba vòng và MAOI(5).
Nếu trong gia đình có người từng mắc trầm cảm, bạn không cần phải quá lo lắng, nhưng điều quan trọng là cần chủ động tìm hiểu về căn bệnh này. Việc nhận diện sớm các triệu chứng của trầm cảm là bước đầu tiên để bảo vệ bản thân và những người thân yêu. Trầm cảm có thể biểu hiện qua các dấu hiệu như buồn bã kéo dài, mất hứng thú với các hoạt động hàng ngày, thay đổi thói quen ăn uống, giấc ngủ hoặc suy giảm năng lượng. Khi bạn nhận thấy những dấu hiệu này ở mình hoặc người thân, việc can thiệp kịp thời sẽ giúp giảm thiểu tác động của bệnh và mang lại hiệu quả điều trị cao hơn.
Thực tế, lo lắng về việc trầm cảm có di truyền hay không có thể là cơ hội để bạn nhận thức rõ hơn về cách bảo vệ sức khỏe tâm lý của mình. Việc hiểu rằng trầm cảm có thể là một phần do di truyền nhưng cũng có thể chịu tác động mạnh mẽ từ yếu tố môi trường giúp bạn không chỉ phòng ngừa mà còn chuẩn bị tinh thần để đối phó với bệnh tốt hơn.
Trầm cảm là một căn bệnh có thể điều trị
Nếu bạn hoặc ai đó trong gia đình bắt đầu xuất hiện các triệu chứng của trầm cảm, đừng ngần ngại liên hệ với bác sĩ hoặc chuyên gia tâm lý. Việc điều trị trầm cảm không khác gì điều trị các bệnh lý thể chất. Bác sĩ có thể giúp chẩn đoán và đưa ra phương pháp điều trị phù hợp, từ việc sử dụng thuốc đến liệu pháp tâm lý. Khi bạn coi trầm cảm là một căn bệnh có thể điều trị được, bạn sẽ cảm thấy dễ dàng hơn trong việc đối diện với nó và giúp đỡ người thân vượt qua khó khăn này.
Hơn nữa, gia đình cũng đóng vai trò rất quan trọng trong việc hỗ trợ người bị trầm cảm. Tạo ra một môi trường yêu thương, thấu hiểu và không phán xét sẽ giúp người bệnh cảm thấy an tâm hơn, từ đó quá trình điều trị sẽ đạt hiệu quả tốt hơn.
Trầm cảm, dù có yếu tố di truyền hay không, là một căn bệnh có thể điều trị, nhưng không có câu trả lời rõ ràng về việc liệu bệnh có thể khỏi hoàn toàn hay không. Điều này phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm mức độ nghiêm trọng của bệnh, thời gian mắc bệnh và phản ứng của cơ thể đối với các phương pháp điều trị. Một số người có thể chỉ cần điều trị trong một thời gian ngắn và hồi phục hoàn toàn, trong khi những người khác có thể phải đối mặt với trầm cảm suốt đời, mặc dù họ vẫn có thể duy trì một cuộc sống ổn định và giảm bớt triệu chứng.
Trầm cảm do di truyền có thể có diễn tiến và mức độ nặng nhẹ khác nhau ngay cả khi bệnh nhân cùng một gia đình. Điều này chứng tỏ rằng yếu tố di truyền không phải là yếu tố duy nhất quyết định bệnh lý mà còn phải tính đến các yếu tố môi trường, tâm lý và thói quen sống của mỗi người. Vì vậy, không thể khẳng định rằng trầm cảm sẽ hoàn toàn biến mất sau một liệu trình điều trị, nhưng chúng ta có thể chắc chắn rằng bệnh hoàn toàn có thể thuyên giảm với sự hỗ trợ đúng đắn.
Liệu pháp điều trị trầm cảm sẽ tùy thuộc vào tình trạng và nhu cầu của từng bệnh nhân. Các phương pháp điều trị phổ biến bao gồm thuốc chống trầm cảm, liệu pháp tâm lý như liệu pháp nhận thức hành vi (CBT), liệu pháp tương tác xã hội (IPT), và kết hợp cả hai. Trong một số trường hợp, các biện pháp bổ sung như thay đổi lối sống, tập thể dục và hỗ trợ từ gia đình cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giúp bệnh nhân phục hồi và duy trì trạng thái tinh thần ổn định.
Ngoài ra, các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng việc phát hiện và điều trị sớm trầm cảm có thể giúp cải thiện kết quả lâu dài. Nếu trầm cảm do di truyền, việc can thiệp kịp thời sẽ giảm thiểu nguy cơ bệnh tiến triển nặng và ảnh hưởng đến các lĩnh vực khác trong cuộc sống như công việc, học tập và các mối quan hệ cá nhân.
Trầm cảm là một căn bệnh có thể điều trị
Nếu bạn hoặc người thân đang gặp phải trầm cảm hoặc các vấn đề sức khỏe tinh thần, đừng để căn bệnh này tiếp tục ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Tại Phòng khám Đức Tâm An, chúng tôi hiểu rằng mỗi cá nhân đều có những đặc điểm và nhu cầu điều trị riêng biệt. Vì vậy, chúng tôi kết hợp đa dạng các phương pháp trị liệu để mang lại kết quả toàn diện nhất.
Chúng tôi cung cấp thăm khám với bác sĩ chuyên khoa, kết hợp trị liệu tâm lý với các chuyên gia giàu kinh nghiệm, cùng những hoạt động tập luyện thư giãn như yoga, thiền để giúp bạn giải quyết tận gốc các vấn đề như trầm cảm, lo âu, stress, và mất ngủ. Điều trị không chỉ dừng lại ở việc giải quyết triệu chứng mà còn hỗ trợ duy trì sự ổn định sau điều trị, phòng ngừa tái phát, và tạo ra một môi trường sống lành mạnh và tích cực.
Với phác đồ điều trị chuyên biệt theo từng hoàn cảnh và nhu cầu của khách hàng, chúng tôi cam kết đồng hành cùng bạn trong hành trình tìm lại sự an yên, giúp bạn phục hồi nhanh chóng và tận hưởng cuộc sống trọn vẹn.
Liên hệ với Đức Tâm An ngay hôm nay để được thăm khám và nhận liệu trình điều trị phù hợp, giúp bạn và gia đình tìm lại sự bình an trong cuộc sống.
Tài liệu tham khảo:
2- A 30-Year Study of 3 Generations at High Risk and Low Risk for Depression
3- Major Depression and Genetics
4- Suma P. Chand; Hasan Arif. “Depression”. Thomas Jefferson University Hospital Last Update: July 17, 2023.
5- John R. Kelsoe M.D. “Mood Disorders: Genetics”. Kaplan & Sadock’s Comprehensive Textbook of Psychiatry, 9th Edition. P 1660-1663.
6- Benjamin James Sadock M.D. Virginia Alcott Sadock M.D. Depression and Bipolar Disorder. Kaplan & Sadock’s Synopsis of Psychiatry: Behavioral Sciences/Clinical Psychiatry, 10th Edition. P532-533.
7- Falk W. Lohof. Overview of the Genetics of Major Depressive Disorder. Curr Psychiatry Rep. 2010 December ; 12(6): 539–546. doi:10.1007/s11920-010-0150-6.
Trầm cảm sau sinh là một vấn đề sức khỏe tâm lý nghiêm trọng mà nhiều bà mẹ có thể gặp phải sau khi sinh con. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến tâm trạng, mà còn tác động đến khả năng chăm sóc và gắn kết với trẻ. Hiểu rõ nguyên nhân, nhận […]
Rối loạn hormone là vấn đề sức khỏe phổ biến nhưng thường bị bỏ qua, ảnh hưởng trực tiếp đến nhiều chức năng trong cơ thể, bao gồm cả tâm lý và thể chất. Khi hormone mất cân bằng, không chỉ các triệu chứng như mệt mỏi, tăng cân hay thay đổi chu kỳ kinh […]
Stress có thể được định nghĩa là trạng thái lo lắng hoặc căng thẳng tinh thần do một tình huống khó khăn gây ra. Căng thẳng là một phản ứng tự nhiên của con người, thúc đẩy chúng ta giải quyết những thách thức và mối đe dọa trong cuộc sống. Ai cũng sẽ có […]
Trong những năm gần đây, tỷ lệ trầm cảm ở người trẻ đang có xu hướng gia tăng, trở thành một trong những vấn đề sức khỏe tâm lý đáng lo ngại. Trầm cảm không chỉ ảnh hưởng đến tinh thần mà còn tác động sâu rộng đến cuộc sống, công việc và các mối […]
