Rối loạn nhân cách ranh giới: Nguyên nhân, biểu hiện và cách điều trị

Rối loạn nhân cách ranh giới (Borderline Personality Disorder, BPD) là một rối loạn nhân cách phức tạp, đặc trưng bởi sự bất ổn dai dẳng trong cảm xúc, hình ảnh bản thân và các mối quan hệ. Người mắc rối loạn nhân cách ranh giới thường trải qua những cơn cảm xúc dữ dội, sợ bị bỏ rơi, dễ bốc đồng và có nguy cơ cao tự làm hại bản thân hoặc tự sát. Để tìm hiểu chi tiết về căn bệnh này, hãy cùng Phòng khám Tâm lý – Tâm thần Đức Tâm An theo dõi qua bài viết dưới đây!

Rối loạn nhân cách ranh giới (BPD) là gì?

Rối loạn nhân cách ranh giới (Borderline Personality Disorder – BPD) được định nghĩa là một kiểu mẫu bất ổn định lan tỏa và dai dẳng trong các mối quan hệ giữa các cá nhân, hình ảnh bản thân và cảm xúc, cùng với tính bốc đồng rõ rệt. Kiểu mẫu này thường bắt đầu từ giai đoạn trưởng thành sớm và biểu hiện trong nhiều bối cảnh khác nhau.

1. Phân loại và đặc điểm cốt lõi

BPD được xếp vào nhóm B trong các phân loại tâm thần, nhóm này đặc trưng bởi lối suy nghĩ hoặc hành vi thường kịch tính, quá mức về mặt cảm xúc hoặc thất thường.

Khái niệm “nhân cách ranh giới” ban đầu được đề xuất vào năm 1938 để mô tả những bệnh nhân không hoàn toàn thuộc nhóm rối loạn tâm thần hay rối loạn thần kinh chức năng.

Sau đó, Otto Kernberg (1975) giới thiệu khái niệm “tổ chức nhân cách ranh giới”, đề cập đến một khuôn mẫu chức năng và hành vi nhất quán được đặc trưng bởi sự bất ổn định và phản ánh một sự rối loạn tổ chức tâm lý của bản thân.

Các đặc điểm cốt lõi bao gồm:

• Hình ảnh bản thân không ổn định
• Thay đổi cảm xúc nhanh chóng
• Nỗi sợ bị bỏ rơi và bị từ chối
• Xu hướng mạnh mẽ muốn có suy nghĩ và hành vi tự làm hại bản thân hoặc tự tử
• Các triệu chứng loạn thần thoáng qua, như ảo tưởng hoặc ảo giác ngắn, cũng có thể xuất hiện, thường liên quan đến thời điểm cảm xúc bất ổn cực độ

2. Tiêu chí chẩn đoán

Để chẩn đoán BPD, một cá nhân phải có năm (hoặc nhiều hơn) trong số chín tiêu chí sau:

1- Nỗ lực điên cuồng để tránh bị bỏ rơi thật hoặc tưởng tượng

2- Một kiểu mẫu mối quan hệ không ổn định và dữ dội, đặc trưng bởi sự luân phiên giữa các thái cực lý tưởng hóa và hạ thấp giá trị

3- Rối loạn nhận dạng: hình ảnh bản thân hoặc ý thức về bản thân không ổn định rõ rệt và dai dẳng

4- Tính bốc đồng trong ít nhất hai lĩnh vực có khả năng tự gây tổn hại, ví dụ chi tiêu, tình dục, lạm dụng chất gây nghiện, lái xe liều lĩnh, ăn uống vô độ

5- Hành vi, cử chỉ, hoặc lời đe dọa tự tử tái diễn, hoặc hành vi tự hủy hoại bản thân

6- Cảm xúc không ổn định do phản ứng cảm xúc rõ rệt, như khó chịu, dễ cáu gắt hoặc lo âu từng cơn dữ dội, thường chỉ kéo dài vài giờ và hiếm khi quá vài ngày

7- Cảm giác trống rỗng mãn tính

8- Giận dữ mãnh liệt, không phù hợp hoặc khó kiểm soát cơn giận

9- Ý tưởng hoang tưởng thoáng qua liên quan đến căng thẳng, hoặc các triệu chứng phân ly nghiêm trọng

3. Tác động và vấn đề liên quan

• Tự làm hại bản thân và nguy cơ tự tử: Hành vi tự làm hại tái diễn rất phổ biến, thường nhằm giảm bớt sự đau khổ không thể chịu đựng được, như cảm giác trống rỗng và giận dữ, hoặc để tái kết nối với cảm xúc sau một giai đoạn phân ly. Tỷ lệ tự tử hoàn thành ước tính khoảng 8 đến 10 phần trăm.
• Suy giảm chức năng: BPD gắn liền với sự suy giảm chức năng đáng kể, đặc biệt là khả năng duy trì các mối quan hệ ổn định.
• Đồng mắc: BPD là một tình trạng không đồng nhất, với sự chồng chéo đáng kể với rối loạn trầm cảm, rối loạn lo âu, rối loạn sử dụng chất gây nghiện, rối loạn ăn uống như ăn vô độ và rối loạn căng thẳng hậu chấn thương (PTSD).

Nguyên nhân gây bệnh rối loạn nhân cách ranh giới

Nguyên nhân gây ra rối loạn nhân cách ranh giới là rất phức tạp và hiện vẫn chưa chắc chắn. Hiện tại, không có mô hình đơn lẻ nào có thể tích hợp tất cả các bằng chứng sẵn có.

Tuy nhiên, có thể xác định được một số yếu tố chính góp phần vào nguyên nhân và yếu tố rủi ro của BPD, bao gồm sự tương tác phức tạp giữa các yếu tố sinh học, di truyền và môi trường.

1. Các yếu tố di truyền và sinh học thần kinh

BPD có liên quan đến các vấn đề về chức năng não bộ, đặc biệt là các cơ chế điều chỉnh cảm xúc:

• Di truyền: Các nghiên cứu về cặp song sinh cho thấy yếu tố di truyền đối với BPD có thể lên tới 0,69. Di truyền có thể truyền lại các đặc điểm như hung hăng bốc đồng và rối loạn điều chỉnh cảm xúc, chứ không phải bản thân rối loạn BPD.

• Chức năng thần kinh: BPD có liên quan đến rối loạn chức năng thần kinh sinh lý và thần kinh sinh học trong việc điều chỉnh cảm xúc và phản ứng căng thẳng.

• Có bằng chứng về khiếm khuyết cấu trúc và chức năng ở các vùng não quan trọng trong điều chỉnh cảm xúc, sự chú ý và tự kiểm soát, bao gồm hạch hạnh nhân, hồi hải mã và vùng vỏ não ổ mắt trán.
• Serotonin được nghiên cứu rộng rãi nhất và việc giảm hoạt động serotonergic có thể làm suy giảm khả năng điều chỉnh hoặc kiểm soát các thôi thúc phá hoại.

2. Các yếu tố tâm lý xã hội

Tiền sử cá nhân và môi trường gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển BPD:

• Chấn thương thời thơ ấu: Lạm dụng thể chất, tình dục và cảm xúc có tỷ lệ cao được báo cáo ở những người mắc BPD.
• Bỏ bê và lạm dụng cảm xúc: Khoảng 84 phần trăm số người mắc BPD nhớ lại kinh nghiệm bị bỏ bê song phương và lạm dụng cảm xúc trước 18 tuổi.
• Phản ứng của người chăm sóc: Sự phủ nhận cảm xúc đối với trải nghiệm của trẻ em bởi người chăm sóc là một yếu tố dự đoán BPD.
• Môi trường gia đình không ổn định: Môi trường gia đình không ổn định, không nuôi dưỡng được coi là yếu tố trung gian xã hội quan trọng của sự lạm dụng và rối loạn chức năng nhân cách. Sự thiếu thốn và bất ổn trong các mối quan hệ có thể thúc đẩy sự phát triển của nhân cách ranh giới.

3. Các yếu tố gắn bó

BPD thường được liên kết với sự phát triển bất thường của hệ thống gắn bó:

• Gắn bó không an toàn: BPD có mối liên hệ chặt chẽ với gắn bó không an toàn, đặc biệt là kiểu gắn bó sợ hãi né tránh.
• Thất bại tâm thần hóa: Các tác động tiêu cực từ mối quan hệ gắn bó không an toàn hoặc rối loạn có thể là do thất bại trong việc phát triển khả năng tâm thần hóa, tức khả năng hiểu và diễn giải hành động của bản thân và người khác dựa trên những gì đang diễn ra trong tâm trí. Điều này trùng khớp với khái niệm về môi trường gia đình vô hiệu hóa.

Như vậy, BPD được hiểu là kết quả của sự tương tác giữa tính dễ bị tổn thương bẩm sinh và tiếp xúc với các yếu tố làm suy yếu khả năng nhận thức xã hội, như bị bỏ bê trong các mối quan hệ ban đầu. Sự kết hợp này dẫn đến suy giảm khả năng điều chỉnh cảm xúc và kiểm soát sự chú ý, có thể gây ra những thay đổi cấu trúc và chức năng trong não bộ.

Dấu hiệu nhận biết rối loạn nhân cách ranh giới

Để được chẩn đoán mắc BPD, một cá nhân phải thể hiện năm, hoặc nhiều hơn, trong số chín tiêu chí dưới đây. Các dấu hiệu này phải bắt đầu từ giai đoạn trưởng thành sớm và xuất hiện trong nhiều bối cảnh khác nhau.

Các tiêu chí chẩn đoán cốt lõi (DSM IV, DSM 5)

1- Nỗ lực cuồng loạn để tránh bị bỏ rơi thật hoặc tưởng tượng. Tiêu chí này không bao gồm các hành vi tự sát hoặc tự làm hại bản thân, vốn được đề cập ở tiêu chí 5.

2- Một khuôn mẫu các mối quan hệ giữa các cá nhân không ổn định và mãnh liệt, đặc trưng bởi sự xen kẽ giữa các thái cực lý tưởng hóa và hạ thấp giá trị. Sự chuyển đổi nhanh chóng này từ lý tưởng hóa sang hạ thấp giá trị người khác là một dấu hiệu nhận biết rõ rệt.

3- Rối loạn nhận dạng: hình ảnh bản thân hoặc ý thức về bản thân không ổn định rõ rệt và dai dẳng.

4- Tính bốc đồng trong ít nhất hai lĩnh vực có khả năng tự gây tổn hại, như chi tiêu, tình dục, lạm dụng chất gây nghiện, lái xe liều lĩnh, ăn uống vô độ.

5- Hành vi, cử chỉ, hoặc lời đe dọa tự tử tái diễn, hoặc hành vi tự hủy hoại bản thân. Các hành vi tự hủy hoại này thường được thực hiện nhằm mục đích giảm bớt sự đau khổ không thể chịu đựng được, ví dụ cảm giác trống rỗng và giận dữ, hoặc để tái kết nối với cảm xúc sau một giai đoạn phân ly.

6- Cảm xúc không ổn định do phản ứng cảm xúc rõ rệt, ví dụ chứng khó chịu, dễ cáu kỉnh hoặc lo âu từng cơn mãnh liệt, thường kéo dài vài giờ và hiếm khi quá vài ngày.

7- Cảm giác trống rỗng mãn tính.

8- Giận dữ mãnh liệt, không phù hợp hoặc khó kiểm soát cơn giận, ví dụ thường xuyên thể hiện sự nóng nảy, giận dữ liên tục, đánh nhau vật lý tái diễn.

9- Ý tưởng hoang tưởng thoáng qua liên quan đến căng thẳng, hoặc các triệu chứng phân ly nghiêm trọng.

Các dấu hiệu hành vi và cảm xúc khác

• Biến động cảm xúc: Người bệnh có thể trải qua những biến động rõ rệt, từ các giai đoạn tự tin sang tuyệt vọng hoàn toàn.
• Hành vi tự hại: Tự làm hại bản thân, như cắt hoặc đốt da, là hành vi tái diễn rất phổ biến, thường được thực hiện nhằm mục đích giảm bớt sự đau khổ không thể chịu đựng được.
• Mối quan hệ bị suy giảm: BPD có liên quan đến suy giảm chức năng đáng kể, đặc biệt là khả năng duy trì các mối quan hệ ổn định do sự bất ổn định cá nhân và cảm xúc.
• Xu hướng loạn thần: Các triệu chứng loạn thần thoáng qua, như ảo tưởng hoặc ảo giác ngắn ngủi, có thể xuất hiện, nhưng thường liên quan đến thời điểm cảm xúc cực kỳ bất ổn.

Biến chứng hội chứng rối loạn nhân cách ranh giới

Các biến chứng chính và hệ quả của rối loạn nhân cách ranh giới bao gồm:

1. Nguy cơ tự hại và tự tử

• BPD gắn liền với xu hướng mạnh mẽ muốn có suy nghĩ tự tử và hành vi tự hủy hoại bản thân.
• Hành vi tự làm hại bản thân tái diễn, như cắt hoặc đốt da, là phổ biến. Hành vi này thường được thực hiện nhằm mục đích giảm bớt sự đau khổ không thể chịu đựng được, ví dụ cảm giác trống rỗng và giận dữ, hoặc để tái kết nối với cảm xúc sau một giai đoạn phân ly.
• BPD làm tăng nguy cơ tự tử. Ước tính có khoảng 60 đến 70 phần trăm số người mắc BPD đã từng cố gắng tự tử và tỷ lệ tự tử hoàn thành được ước tính là khoảng 10 phần trăm.
• Nguy cơ tự tử có thể kéo dài nhiều năm sau lần xuất hiện triệu chứng đầu tiên.

2. Suy giảm chức năng toàn diện

• BPD gắn liền với sự suy giảm chức năng đáng kể, đặc biệt là trong khả năng duy trì các mối quan hệ ổn định do sự bất ổn định cá nhân và cảm xúc.
• Mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng thường tương quan với mức độ nghiêm trọng của các suy giảm chức năng cá nhân, xã hội và nghề nghiệp.
• Ngay cả khi một số người mắc BPD có thể hoạt động ở mức độ rất cao trong sự nghiệp, nhiều người khác vẫn phải đối mặt với sự suy giảm chức năng đáng kể trong các mối quan hệ xã hội và giải trí.

3. Rối loạn đồng mắc

Do BPD là một tình trạng không đồng nhất với sự chồng chéo triệu chứng đáng kể, nó thường đi kèm với các rối loạn tâm thần khác, làm phức tạp thêm việc điều trị:

• Rối loạn cảm xúc: Thường gặp gồm trầm cảm và rối loạn lo âu. Sự đồng mắc với trầm cảm làm tăng số lượng và mức độ nghiêm trọng của các nỗ lực tự tử.

• Rối loạn tâm thần khác: BPD có thể đi kèm với rối loạn ăn uống, như chứng ăn vô độ, rối loạn căng thẳng hậu chấn thương và rối loạn lưỡng cực.
• Rối loạn liên quan đến chất: Người mắc BPD có nguy cơ cao sử dụng rượu và các chất bất hợp pháp quá mức, có thể dẫn đến rối loạn sử dụng chất gây nghiện.

4. Tác động đến hệ thống y tế và xã hội

• Người mắc BPD có thể tham gia vào nhiều hành vi phá hoại và bốc đồng.
• Họ là đối tượng sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe thường xuyên, đặc biệt là phòng cấp cứu và dịch vụ bệnh viện tâm thần, dẫn đến chi phí chăm sóc sức khỏe cao hơn so với nhiều rối loạn khác.
• Họ thường được kê nhiều loại thuốc hướng thần cùng lúc.

Điều trị bệnh chứng rối loạn nhân cách ranh giới

Việc điều trị và quản lý rối loạn nhân cách ranh giới là một quy trình phức tạp, đòi hỏi một phương pháp tiếp cận có cấu trúc, tích hợp giữa tâm lý trị liệu và can thiệp dược lý khi cần. Các khuyến nghị về chăm sóc lâm sàng nên dựa trên lý thuyết rõ ràng và cách tiếp cận được chia sẻ giữa nhóm điều trị và người bệnh.

1. Can thiệp tâm lý và tâm lý xã hội

Các can thiệp tâm lý là trọng tâm trong điều trị BPD, bao gồm các phương pháp chuyên biệt và các chương trình trị liệu toàn diện.

Các chương trình trị liệu tâm lý

Các chương trình này, đặc trưng bởi cường độ và cấu trúc cao, đã cho thấy hiệu quả trong việc cải thiện các triệu chứng BPD:

• Liệu pháp hành vi biện chứng (Dialectical Behaviour Therapy – DBT):

• • DBT là một chương trình điều trị đa phương thức.
  • Đối với phụ nữ mắc BPD mà việc giảm tự hại tái diễn là ưu tiên hàng đầu, cần cân nhắc một chương trình DBT toàn diện.
  • DBT đã được chứng minh là hiệu quả hơn so với chăm sóc thông thường trong việc giúp người bệnh duy trì điều trị và giảm tự hại cũng như ý tưởng tự tử.

• Liệu pháp dựa trên tâm thần hóa (Mentalisation Based Therapy – MBT):

• • MBT, thường kết hợp nhập viện bán phần, đã cho thấy hiệu quả trong việc cải thiện các triệu chứng BPD như lo âu, trầm cảm và giảm các hành vi tự hại và tự tử.
  • Lợi ích của MBT có thể kéo dài, bao gồm giảm số ngày nhập viện tâm thần và giảm sử dụng thuốc hướng thần, đặc biệt là phối hợp ba loại trở lên, sau nhiều năm theo dõi.

• Cộng đồng trị liệu (Therapeutic Communities – TC): Các chương trình cộng đồng trị liệu nội trú, đặc biệt là chương trình hai giai đoạn, có thể mang lại lợi ích lâu dài, gồm cải thiện chức năng và giảm sử dụng dịch vụ y tế so với chăm sóc tâm thần chung.

Liệu pháp tâm lý cá nhân và ngắn hạn

• Liệu pháp tâm lý cá nhân: Các nghiên cứu đối chứng ngẫu nhiên cho thấy hạn chế bằng chứng về hiệu quả của các can thiệp tâm lý cá nhân đơn lẻ trong điều trị BPD, nhưng vẫn nên khuyến khích các can thiệp ít chuyên sâu hơn trong những bối cảnh phù hợp.
• Can thiệp ngắn hạn dưới ba tháng: Không nên sử dụng các can thiệp tâm lý ngắn hạn đặc hiệu cho BPD hoặc cho các triệu chứng riêng lẻ, trừ khi được cung cấp trong khuôn khổ dịch vụ có cấu trúc cao như DBT.

2. Can thiệp dược lý

Việc sử dụng thuốc trong điều trị BPD rất phổ biến nhưng không được xem là phương pháp điều trị chính.

Nguyên tắc chung:

• Không nên sử dụng thuốc đặc hiệu cho BPD hoặc cho các triệu chứng riêng lẻ như tự hại, mất ổn định cảm xúc, hành vi mạo hiểm, triệu chứng loạn thần thoáng qua.
• Thuốc chỉ nên được xem xét trong điều trị các rối loạn đồng mắc.
• Cần xem xét giảm và ngừng những thuốc không cần thiết cho người mắc BPD nhưng không có bệnh tâm thần hoặc thể chất đồng mắc.

Thuốc chống loạn thần:

• Không nên sử dụng thuốc chống loạn thần cho điều trị BPD trung và dài hạn.
• Có rất ít bằng chứng cho thấy olanzapine hiệu quả trong BPD và thuốc này có thể gây tăng cân.

Thuốc chống trầm cảm:

• Chưa đủ bằng chứng để khuyến nghị sử dụng thuốc chống trầm cảm trong điều trị BPD nói chung.
• Thuốc chống trầm cảm có thể hữu ích trong việc giảm các triệu chứng trầm cảm đồng mắc.
• Các thuốc chống trầm cảm ba vòng, như amitriptyline, nên tránh ở bệnh nhân BPD do nguy cơ độc tính cao khi quá liều.

Thuốc ổn định khí sắc: Các nghiên cứu về topiramate và lamotrigine cho thấy một số kết quả khả quan như giảm giận dữ và lo âu trong các nghiên cứu nhỏ, nhưng chưa đủ bằng chứng để đưa ra khuyến nghị chính thức.

3. Quản lý khủng hoảng

Người mắc BPD thường xuyên xuất hiện trong tình trạng khủng hoảng, như tự hại và hung hăng.

Mục tiêu: Giúp người bệnh nhanh chóng trở lại trạng thái ổn định, đảm bảo an toàn và giảm bớt cảm xúc, hành vi quá mức.

Sử dụng thuốc trong khủng hoảng:

• Việc sử dụng thuốc cần hạn chế, chỉ nên xem xét thận trọng cho mục đích an thần trong thời gian ngắn.
• Thời gian điều trị bằng thuốc an thần không nên kéo dài quá một tuần.
• Trước khi kê đơn, cần có sự thống nhất giữa các bác sĩ về loại thuốc, rủi ro và ý nghĩa tâm lý của việc kê đơn đối với mối quan hệ trị liệu.
• Cần tránh phối hợp nhiều loại thuốc bất cứ khi nào có thể.

Phòng ngừa hội chứng rối loạn nhân cách ranh giới

Các chiến lược phòng ngừa cho rối loạn nhân cách ranh giới nên tập trung vào việc giảm thiểu các yếu tố rủi ro môi trường và can thiệp sớm để ngăn chặn sự phát triển hoặc xấu đi của rối loạn.

1. Giải quyết các yếu tố môi trường (phòng ngừa sơ cấp)

Các chiến lược phòng ngừa nên tập trung vào việc giải quyết tình trạng thiếu thốn và mất ổn định trong các mối quan hệ, vì những yếu tố này có khả năng thúc đẩy sự phát triển nhân cách ranh giới.

• Môi trường gia đình: Cần giảm thiểu môi trường gia đình không ổn định, không nuôi dưỡng, vì đây được xem là tác nhân xã hội trung gian chính gây ra lạm dụng và rối loạn chức năng nhân cách.
• Chống lạm dụng và bỏ bê: Cần giải quyết vấn đề bỏ bê song phương bởi cả cha mẹ và lạm dụng cảm xúc. Can thiệp nên tập trung vào phản ứng của người chăm sóc đối với trải nghiệm của trẻ em, đặc biệt là tránh việc phủ nhận hoặc vô hiệu hóa cảm xúc của trẻ.
• Phát triển năng lực xã hội: Các nỗ lực phòng ngừa nên nhằm chống lại những ảnh hưởng làm suy yếu sự phát triển của năng lực nhận thức xã hội, chẳng hạn như bị bỏ bê trong các mối quan hệ ban đầu.

2. Can thiệp sớm và quản lý tích cực (phòng ngừa thứ cấp)

Việc nhận biết sớm và quản lý phù hợp đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa rối loạn trở nên nghiêm trọng hơn.

• Can thiệp sớm: Can thiệp sớm được coi là rất quan trọng để ngăn ngừa sự xấu đi nghiêm trọng của rối loạn.
• Đào tạo chuyên gia: Các chuyên gia sức khỏe tâm thần, trong cả dịch vụ chăm sóc ban đầu và chăm sóc thứ cấp, bao gồm dịch vụ sức khỏe tâm thần trẻ em và vị thành niên, nên được đào tạo để chẩn đoán BPD, đánh giá rủi ro và nhu cầu, đồng thời cung cấp điều trị và quản lý theo hướng dẫn lâm sàng.
• Hỗ trợ chuyển tiếp: Cần dự đoán rằng việc rút lui hoặc kết thúc điều trị, cũng như chuyển đổi giữa các dịch vụ, có thể gây ra những cảm xúc và phản ứng mạnh mẽ ở người mắc BPD. Việc đảm bảo các thay đổi này được thảo luận cẩn thận và được cấu trúc theo từng giai đoạn là một biện pháp quản lý rủi ro quan trọng.

Các câu hỏi thường gặp về rối loạn nhân cách ranh giới

1- Rối loạn nhân cách ranh giới có nguy hiểm không?

Rối loạn nhân cách ranh giới được xem là một rối loạn nguy hiểm, gắn liền với những rủi ro nghiêm trọng về hành vi tự hủy hoại và suy giảm chức năng tổng thể.

Nguy cơ tự hại và tự tử cao

BPD được đặc trưng bởi xu hướng mạnh mẽ muốn có suy nghĩ tự tử và tự làm hại bản thân. Đây là một trong những biến chứng nguy hiểm nhất của rối loạn này.

• Hành vi tự hủy hoại: Hành vi tự làm hại bản thân tái diễn, như cắt hoặc đốt da, là rất phổ biến ở những người mắc BPD. Hành vi này thường được thực hiện để giảm bớt sự đau khổ không thể chịu đựng được, ví dụ cảm giác trống rỗng và giận dữ, hoặc để tái kết nối với cảm xúc sau một giai đoạn phân ly.
• Nguy cơ tự tử: BPD làm tăng đáng kể nguy cơ tự tử. Tỷ lệ tự tử hoàn thành ở người mắc BPD ước tính khoảng 10 phần trăm.

Suy giảm chức năng toàn diện

BPD gây ra sự bất ổn định lan tỏa trong các mối quan hệ, hình ảnh bản thân và cảm xúc, dẫn đến suy giảm chức năng đáng kể.

• Quan hệ cá nhân và xã hội: khả năng duy trì các mối quan hệ ổn định bị suy giảm rõ rệt.
• Mức độ suy giảm chức năng cá nhân, xã hội và nghề nghiệp thường tỷ lệ với mức độ nghiêm trọng của triệu chứng.

Các hành vi nguy hiểm khác

BPD còn liên quan đến các hành vi bốc đồng có thể tự gây tổn hại:

• Tính bốc đồng trong các lĩnh vực như chi tiêu, tình dục, lạm dụng chất gây nghiện, lái xe liều lĩnh hoặc ăn uống vô độ.
• Giận dữ mãnh liệt, không phù hợp hoặc khó kiểm soát, có thể dẫn đến hành vi hung hăng.

Như vậy, BPD được coi là nguy hiểm chủ yếu vì nó kéo theo nguy cơ cao về tự làm hại bản thân, tự tử và các hành vi bốc đồng gây tổn hại đến sức khỏe, tài chính và các mối quan hệ của người bệnh.

2- Rối loạn nhân cách ranh giới có chữa được không?

Có thể khẳng định rằng BPD là một rối loạn có thể điều trị được và tiên lượng cho người bệnh tốt hơn nhiều so với những nhận định bi quan trước đây.

Tiên lượng và khả năng hồi phục

• Khả năng cải thiện rõ rệt: Tiên lượng cho BPD tốt hơn so với suy nghĩ ban đầu. Ít nhất 50 phần trăm số người bệnh cải thiện đủ mức để không còn đáp ứng các tiêu chuẩn chẩn đoán BPD sau 5 đến 10 năm kể từ lần chẩn đoán đầu tiên.
• Mục tiêu điều trị: Hồi phục đối với các rối loạn tâm thần được định nghĩa là một quá trình thay đổi, qua đó cá nhân cải thiện sức khỏe và sự an lành, sống một cuộc sống tự định hướng và phấn đấu để đạt được tiềm năng tối đa của họ.

Phương pháp điều trị hiệu quả

Mặc dù BPD là một rối loạn phức tạp và thường gây suy giảm chức năng đáng kể, các phương pháp điều trị tâm lý chuyên biệt đã chứng minh hiệu quả cao:

• Liệu pháp hành vi biện chứng (DBT):

• Được xem là tiêu chuẩn vàng trong điều trị BPD.

• Giúp người bệnh đối phó với căng thẳng, kiểm soát cảm xúc và xây dựng các mối quan hệ lành mạnh.

• DBT đã được chứng minh là hiệu quả trong việc giúp bệnh nhân duy trì điều trị và giảm tự hại cũng như ý tưởng tự tử.

• Liệu pháp dựa trên tâm thần hóa (MBT): MBT cho thấy hiệu quả trong việc cải thiện lo âu, trầm cảm và giảm các hành vi tự hại và tự tử.
• Cộng đồng trị liệu: Các chương trình cộng đồng trị liệu có thể mang lại lợi ích lâu dài, bao gồm cải thiện chức năng và giảm sử dụng dịch vụ y tế.

Vai trò của thuốc

• Thuốc không phải là phương pháp điều trị chính cho BPD.
• Thuốc có thể được sử dụng để hỗ trợ điều trị các rối loạn đồng mắc, như trầm cảm hoặc lo âu, đi kèm BPD.

Tóm lại, BPD là rối loạn có thể điều trị được. Với can thiệp tâm lý chuyên sâu, môi trường hỗ trợ và sự cam kết của người bệnh, khả năng cải thiện chức năng và chất lượng cuộc sống là rất đáng kể.

Rối loạn nhân cách ranh giới là một rối loạn phức tạp nhưng hoàn toàn có thể cải thiện khi được can thiệp đúng cách. Nhận diện sớm và điều trị chuyên sâu giúp người bệnh ổn định cảm xúc, giảm hành vi bốc đồng và xây dựng các mối quan hệ lành mạnh hơn. Nếu bạn hoặc người thân đang gặp khó khăn với cảm xúc thất thường, nỗi sợ bị bỏ rơi hoặc hành vi tự hại, việc thăm khám sớm là rất quan trọng.

Phòng khám Tâm lý Tâm thần Đức Tâm An luôn sẵn sàng hỗ trợ bạn. Hãy đặt lịch để được bác sĩ đánh giá và hướng dẫn lộ trình điều trị phù hợp. Bạn không cần phải đối diện với những khó khăn này một mình.

Tài liệu tham khảo:

1. Diagnostic and statistical manual of mental disorders fifth edition. DSM – 5 TM.
2. Borderline Personality Disorder: Treatment And Management. published by The British Psychological Society and The Royal College of Psychiatrists. 
3. Ernstmeyer K, Christman E, editors.“Mental ealth and Community Concepts”. Open Resources for Nursing (Open RN); [Internet]. 2nd edition. editors. Eau Claire (WI): Chippewa Valley Technical College; 2025 Nov 1.
4. Sadock, Benjamin James; Sadock, Virginia Alcott, “Kaplan & Sadock’s Synopsis of Psychiatry”. Behavioral Sciences/Clinical Psychiatry, 10th Edition.

Tư vấn chuyên môn bài viết: BS CKII Ngô Hùng Lâm – Phòng khám Đức Tâm An