Nên uống thuốc trầm cảm trong bao lâu để đạt hiệu quả điều trị tốt nhất

Trầm cảm là một trong những rối loạn tâm thần thường gặp và có thể gây tổn hại nghiêm trọng đến cuộc sống, mối quan hệ và sức khỏe thể chất. Khi được kê thuốc chống trầm cảm, rất nhiều người băn khoăn với câu hỏi: “Uống thuốc bao lâu thì tốt, khi nào có thể ngừng mà không lo bệnh quay lại?” Tại Phòng khám Tâm lý và Tâm thần Đức Tâm An, bác sĩ luôn coi việc giải thích rõ ràng về thời gian điều trị, các giai đoạn dùng thuốc, tác dụng phụ và nguy cơ khi ngừng thuốc quá sớm là một phần quan trọng trong quá trình chăm sóc. Khi người bệnh hiểu rõ lộ trình điều trị, họ thường yên tâm hơn, hợp tác tốt hơn và giảm bớt lo sợ không cần thiết. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn trả lời câu hỏi nên uống thuốc trầm cảm trong bao lâu, giúp bạn hiểu rõ hơn về thời gian uống thuốc trầm cảm, những lưu ý quan trọng và một số câu hỏi thường gặp.

Uống thuốc trầm cảm trong bao lâu là hợp lý?

Thời gian điều trị bằng thuốc chống trầm cảm phụ thuộc vào nhiều yếu tố như:

• Mức độ trầm cảm
• Số lần tái phát trước đây
• Mức độ đáp ứng với thuốc
• Việc có kết hợp trị liệu tâm lý hay không
• Tình trạng sức khỏe thể chất và bệnh lý đi kèm

Thời gian uống thuốc trầm cảm phụ thuộc vào nhiều yếu tố (Nguồn: Sưu tầm)

Hướng dẫn của National Institute for Health and Care Excellence (NICE) nêu rõ: với đợt trầm cảm đầu tiên ở người lớn, thuốc chống trầm cảm nên được duy trì ít nhất từ 6 đến 9 tháng sau khi triệu chứng đã cải thiện ổn định, nhằm giảm nguy cơ tái phát.

Báo cáo của World Health Organization năm 2023 về thời gian điều trị thuốc chống trầm cảm cho thấy việc tiếp tục điều trị sau giai đoạn cấp tính có vai trò rất quan trọng trong phòng ngừa tái phát. Tuy nhiên, các nghiên cứu dài hạn chất lượng cao để xác định một mốc thời gian “chuẩn” cho tất cả mọi người vẫn còn hạn chế.

Có thể chia quá trình điều trị thành ba giai đoạn:

• Giai đoạn cấp tính: thường từ 6 đến 12 tuần, mục tiêu là giảm các triệu chứng chính.
• Giai đoạn củng cố: sau khi triệu chứng đã thuyên giảm, thuốc cần được duy trì ít nhất 4 đến 9 tháng để củng cố kết quả và phòng ngừa tái phát sớm.
• Giai đoạn duy trì: ở người có nguy cơ cao tái phát, chẳng hạn đã từng bị trầm cảm từ hai lần trở lên, có bệnh mạn tính kèm theo, có lo âu kết hợp hoặc rối loạn chức năng kéo dài, thuốc có thể cần duy trì từ 12 đến 24 tháng hoặc lâu hơn. Hướng dẫn của NICE cũng nhấn mạnh việc trao đổi kỹ với người bệnh và giảm liều từ từ khi dừng thuốc.

Một số phân tích gần đây cho thấy, dù đa số các thử nghiệm lâm sàng với thuốc chống trầm cảm chỉ kéo dài từ 8 đến 12 tuần, nhưng trong thực tế, nhiều bệnh nhân dùng thuốc trong nhiều năm. Điều này cho thấy khoảng cách giữa nghiên cứu và thực hành, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của theo dõi và điều chỉnh cá nhân hóa.

Có thể tóm tắt khuyến nghị sơ bộ như sau:

• Trầm cảm nhẹ, lần đầu: dùng thuốc ít nhất 6 tháng sau khi đã ổn định.
• Trầm cảm mức độ vừa hoặc nặng, lần đầu: duy trì thuốc ít nhất từ 9 đến 12 tháng.
• Trầm cảm tái phát hoặc có nhiều yếu tố nguy cơ: có thể cần dùng thuốc từ 2 năm trở lên, hoặc điều trị duy trì lâu dài.

Thời gian uống thuốc trầm cảm cũng phụ thuộc vào mức độ trầm cảm (Nguồn: Sưu tầm)

Mỗi người bệnh là một trường hợp riêng. Việc kết hợp trị liệu tâm lý, tình trạng sức khỏe thể chất, khả năng dung nạp thuốc, mức độ đáp ứng và mong muốn của người bệnh đều phải được cân nhắc. Mọi quyết định giảm liều hay ngưng thuốc cần được thực hiện dưới sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa.

Các thuốc chống trầm cảm và tác dụng phụ thường gặp

Nhóm SSRI (ức chế tái hấp thu chọn lọc serotonin)

Ví dụ: sertraline, escitalopram, paroxetine, fluoxetine.

Đây là nhóm thuốc được sử dụng rất phổ biến hiện nay vì tương đối an toàn hơn so với nhiều thuốc chống trầm cảm thế hệ cũ. Nhóm SSRI thường được chọn là thuốc đầu tay cho trầm cảm mức độ vừa và nặng, đặc biệt khi có lo âu đi kèm.

Tác dụng phụ có thể gặp:

• Buồn nôn, khó chịu tiêu hóa
• Đau đầu
• Mất ngủ hoặc buồn ngủ
• Giảm ham muốn tình dục
• Tăng cân nhẹ sau một thời gian sử dụng

Một số tài liệu dành cho bệnh nhân, chẳng hạn Verywell Health, cũng nhắc đến việc thường duy trì SSRI trong khoảng 6 đến 9 tháng trước khi cân nhắc giảm hoặc ngưng, nhưng quyết định cuối cùng luôn phải do bác sĩ trực tiếp điều trị.

Nhóm SNRI (ức chế tái hấp thu serotonin và norepinephrin)

Ví dụ: venlafaxine, duloxetine.

Nhóm này thường được dùng cho trầm cảm có kèm đau mạn tính hoặc lo âu rõ.

Tác dụng phụ có thể gặp:

• Tăng nhẹ huyết áp, đặc biệt với venlafaxine
• Cảm giác hồi hộp
• Khô miệng
• Táo bón

Nhóm NaSSA (noradrenergic and specific serotonergic antidepressants)

Ví dụ: mirtazapine.

Ưu điểm:

• Giúp ngủ sâu hơn
• Kích thích ăn uống tốt hơn
• Thường phù hợp với người sút cân, mất ngủ

Tác dụng phụ:

• Buồn ngủ
• Tăng cân
• Có thể tăng mỡ máu

Nhóm TCA (chống trầm cảm 3 vòng)

Ví dụ: amitriptyline, clomipramine.

Nhóm này có hiệu quả điều trị trầm cảm tốt, nhưng tác dụng phụ khá nhiều, như:

• Khô miệng
• Táo bón
• Buồn ngủ
• Có thể gây rối loạn nhịp tim

Nguy cơ quá liều cao hơn, vì vậy nhóm TCA hiếm khi được dùng làm lựa chọn đầu tay nếu có thuốc khác an toàn hơn.

Nhóm MAOI (ức chế men MAO)

Ví dụ: phenelzine, tranylcypromine.

Nhóm thuốc này chỉ được chỉ định khi các nhóm khác không còn hiệu quả. Người dùng phải kiêng một số loại thực phẩm và thuốc có tương tác. Do tác dụng phụ và yêu cầu kiêng khem khá phức tạp, nhóm MAOI ít được dùng phổ biến hơn.

Lưu ý chung về tác dụng phụ và cách quản lý

• Bất kỳ loại thuốc nào cũng có thể gây tác dụng phụ, nhưng mức độ chịu đựng khác nhau ở từng người.
• Nhiều tác dụng phụ xuất hiện trong vài tuần đầu và có xu hướng giảm dần khi cơ thể thích nghi.
• Ngưng thuốc đột ngột có thể gây hội chứng ngừng thuốc, với triệu chứng như choáng váng, cảm giác điện giật trong đầu, rối loạn giấc ngủ. Tình trạng này đặc biệt dễ gặp với paroxetine và venlafaxine. Hướng dẫn NICE khuyến cáo phải giảm liều từ từ khi ngừng thuốc.

Các biện pháp giúp hạn chế tác dụng phụ của thuốc trầm cảm

Để thuốc phát huy hiệu quả tối ưu và giảm thiểu tác dụng phụ, người bệnh và bác sĩ có thể phối hợp một số nguyên tắc sau:

• Bắt đầu bằng liều thấp, sau đó tăng dần tùy theo đáp ứng và khả năng dung nạp.
• Uống thuốc đúng giờ, đều đặn hằng ngày, tránh quên liều hoặc tự ý tăng giảm liều.

Uống thuốc đúng giờ (Nguồn: Sưu tầm)

• Theo dõi tác dụng phụ thường xuyên, đặc biệt trong 2 đến 4 tuần đầu.
• Duy trì lối sống lành mạnh: ngủ đủ giấc, ăn uống cân bằng, tập thể dục đều, hạn chế rượu bia, thuốc lá và giảm dùng thức uống chứa caffeine. Điều này không chỉ hỗ trợ giảm tác dụng phụ mà còn cải thiện hiệu quả điều trị.
• Trao đổi với bác sĩ khi có tác dụng phụ nghiêm trọng như suy giảm chức năng tình dục, tăng cân nhanh, rối loạn giấc ngủ nặng để được điều chỉnh thuốc hoặc xem xét đổi sang loại khác.
• Khi tới giai đoạn có thể kết thúc điều trị, cần giảm dần liều theo kế hoạch thay vì ngưng đột ngột. Với fluoxetine, do thời gian bán thải kéo dài, đôi khi có thể áp dụng lịch dùng thuốc cách ngày theo hướng dẫn của bác sĩ.

Nếu phối hợp đúng cách, người bệnh có thể vượt qua quá trình điều trị thuận lợi, hạn chế được nhiều tác dụng phụ và đạt kết quả tốt hơn.

Hậu quả khi ngưng thuốc trầm cảm quá sớm

Việc dừng thuốc chống trầm cảm quá sớm, trước khi kết thúc giai đoạn củng cố hoặc duy trì, có thể gây ra nhiều hậu quả:

• Tăng nguy cơ tái phát trầm cảm: nếu không duy trì thuốc đủ lâu, đặc biệt trong đợt trầm cảm đầu tiên, nguy cơ bệnh quay lại sẽ cao hơn. NICE khuyến cáo nên duy trì thuốc ít nhất 6 đến 9 tháng sau khi đã ổn định.
• Gia tăng triệu chứng: người bệnh có thể xuất hiện lại các triệu chứng như lo âu, mất ngủ, bi quan, giảm hứng thú, giảm năng lượng và giảm hiệu quả công việc.
• Hội chứng ngừng thuốc (discontinuation syndrome): gặp nhiều hơn với một số thuốc như paroxetine và venlafaxine. Triệu chứng có thể bao gồm choáng váng, cảm giác như “sốc điện” trong đầu, dị cảm, rối loạn giấc ngủ, cảm giác trống rỗng trong đầu.
• Điều trị về sau phức tạp hơn: mỗi lần tái phát, thời gian điều trị mới thường dài hơn, đáp ứng kém hơn và nguy cơ trở thành trầm cảm mạn tính tăng lên.

Chính vì vậy, ngưng thuốc sớm được xem là một trong những lý do quan trọng khiến trầm cảm dễ kéo dài và tái phát nhiều lần.

Câu hỏi thường gặp khi dùng thuốc trầm cảm

Thuốc trầm cảm có gây nghiện không?

Không. Thuốc chống trầm cảm không gây nghiện theo cơ chế giống các chất gây lệ thuộc như ma túy hoặc rượu. Thuốc không tạo ra cảm giác “phê” hay hưng phấn khiến người dùng muốn tăng liều để đạt cảm giác đó.

Tuy nhiên, vì thuốc thường dùng lâu dài và việc ngưng thuốc đột ngột có thể gây khó chịu hoặc hội chứng ngừng thuốc, nên nhiều người cảm thấy lo lắng khi nghĩ đến chuyện giảm liều hoặc ngưng thuốc. Điều này đôi khi bị hiểu lầm là “nghiện thuốc”, nhưng thực chất không phải.

Mất bao lâu để thuốc trầm cảm phát huy tác dụng

Thông thường:

• Sau khoảng 2 đến 4 tuần: người bệnh có thể bắt đầu cảm nhận một số cải thiện như ngủ tốt hơn, ăn ngon hơn, bớt lo âu.
• Sau khoảng 6 đến 8 tuần: hiệu quả trên các triệu chứng trầm cảm nặng rõ rệt hơn.

Nhiều nghiên cứu lâm sàng về thuốc chống trầm cảm cũng thường có thời gian theo dõi từ 8 đến 12 tuần. Vì vậy, bệnh nhân không nên vội đánh giá thuốc “không hiệu quả” chỉ sau vài ngày hoặc một đến hai tuần sử dụng.

Khi nào có thể ngưng thuốc trầm cảm an toàn

Có thể cân nhắc ngưng thuốc khi đáp ứng các điều kiện sau:

• Triệu chứng trầm cảm đã thuyên giảm rõ và duy trì ổn định trong một thời gian.
• Đã hoàn tất giai đoạn củng cố theo khuyến cáo, thường từ 6 đến 9 tháng cho đợt trầm cảm đầu tiên.
• Bác sĩ và người bệnh đã cùng trao đổi, thống nhất kế hoạch giảm liều từ từ trong vài tuần hoặc vài tháng, tùy loại thuốc và liều đang sử dụng.
• Có kế hoạch tái khám và theo dõi sau ngưng thuốc để phát hiện sớm dấu hiệu tái phát.
• Tuyệt đối không nên tự ý dừng thuốc đột ngột khi thấy đỡ, vì nguy cơ tái phát và hội chứng ngừng thuốc là khá đáng kể.

Có cần kết hợp tâm lý trị liệu khi dùng thuốc trầm cảm không

Rất nên kết hợp. Hướng dẫn của NICE cho thấy, với trầm cảm mức độ vừa và nặng hoặc trầm cảm có tính chất tái phát, việc phối hợp thuốc chống trầm cảm và trị liệu tâm lý (ví dụ như trị liệu nhận thức hành vi CBT) mang lại hiệu quả cao hơn so với chỉ dùng thuốc đơn thuần.

Tâm lý trị liệu giúp người bệnh:

• Hiểu rõ và từng bước xử lý các nguyên nhân gốc rễ, như suy nghĩ tiêu cực, tự chỉ trích bản thân, kiệt sức vì công việc hoặc các mối quan hệ.
• Học kỹ năng sống, kỹ năng quản lý cảm xúc, giao tiếp, sắp xếp công việc và thời gian.
• Giảm nguy cơ tái phát sau khi đã ngưng thuốc, nhờ có nền tảng kỹ năng ứng phó tốt hơn.

Uống thuốc chống trầm cảm không chỉ để hết buồn trong giai đoạn cấp, mà còn để phòng ngừa tái phát và giúp khôi phục lại chức năng sống, học tập và làm việc. Một số điểm quan trọng cần ghi nhớ:

• Thời gian điều trị thường phải kéo dài ít nhất từ 6 đến 9 tháng cho đợt trầm cảm đầu tiên và có thể lâu hơn nếu có yếu tố nguy cơ tái phát.
• Thuốc cần thời gian để phát huy tác dụng. Người bệnh nên kiên nhẫn tối thiểu 6 đến 8 tuần trước khi đánh giá hiệu quả.
• Ngưng thuốc quá sớm có thể dẫn đến tái phát, hội chứng ngừng thuốc và làm cho việc điều trị sau này trở nên khó khăn hơn.
• Tác dụng phụ là điều cần theo dõi, nhưng đa số có thể được kiểm soát nếu trao đổi kịp thời với bác sĩ và kết hợp điều chỉnh lối sống.
• Kết hợp thuốc và trị liệu tâm lý thường mang lại hiệu quả bền vững hơn, giảm rõ nguy cơ tái phát trong tương lai.

Tại Phòng khám Tâm lý và Tâm thần Đức Tâm An, bác sĩ sẽ:

• Thăm khám kỹ lưỡng, đánh giá cả triệu chứng cảm xúc và sức khỏe thể chất.
• Giải thích rõ ràng về kế hoạch điều trị, thời gian dự kiến, khả năng tác dụng phụ và cách theo dõi.
• Cá nhân hóa phác đồ điều trị, kết hợp thuốc, trị liệu tâm lý và các can thiệp lối sống phù hợp với từng người.

Nếu bạn hoặc người thân đang dùng thuốc trầm cảm và còn nhiều lo lắng về thời gian điều trị, tác dụng phụ hay nguy cơ tái phát, đừng tự ý điều chỉnh thuốc một mình. Hãy liên hệ với Phòng khám Tâm lý và Tâm thần Đức Tâm An để được bác sĩ chuyên khoa tư vấn, giải đáp và đồng hành trong suốt quá trình điều trị. Chúng tôi luôn sẵn sàng cùng bạn từng bước phục hồi sức khỏe tinh thần và lấy lại chất lượng cuộc sống.

Tư vấn chuyên môn bài viết: ThS.BSNT. Bùi Thanh Tùng – Phòng khám Đức Tâm An