Bệnh tâm lý thường gặp ở trẻ em ngày càng gia tăng nhưng lại dễ bị bỏ sót vì nhiều biểu hiện bị nhầm lẫn với tính cách hoặc giai đoạn phát triển bình thường. Theo Trung tâm Phòng ngừa và Kiểm soát bệnh tật Hoa Kỳ, cứ 6 trẻ từ 2 đến 8 tuổi thì có 1 trẻ xuất hiện dấu hiệu bất thường về cảm xúc, hành vi hoặc phát triển. Nếu không được phát hiện và can thiệp kịp thời, các rối loạn này có thể ảnh hưởng lâu dài đến học tập, giao tiếp và khả năng thích nghi của trẻ.
Các rối loạn tâm lý ở trẻ nếu không được điều trị sớm có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến:
- Kết quả học tập
- Kỹ năng giao tiếp
- Hành vi xã hội
- Khả năng thích nghi
- Sự phát triển dài hạn
Dưới đây là 10 bệnh tâm lý thường gặp ở trẻ em mà bố mẹ cần đặc biệt lưu tâm.
10 bệnh tâm lý thường gặp ở trẻ em mà bố mẹ cần lưu tâm
1. Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD)
ADHD là rối loạn phát triển thần kinh phổ biến nhất ở trẻ em. Đây không phải là hành vi nghịch ngợm hay thiếu kỷ luật mà là rối loạn liên quan đến hoạt động của não bộ, đặc biệt ở vùng kiểm soát chú ý và hành vi.
Theo CDC, khoảng 9,4% trẻ em được chẩn đoán ADHD.
Biểu hiện thường gặp:
- Khó duy trì sự chú ý
- Nói liên tục, chạy nhảy nhiều
- Dễ phân tâm, hay quên
- Khó hoàn thành bài tập
- Bốc đồng, hành vi khó kiểm soát
Ảnh hưởng nếu không điều trị:
- Học kém, giảm khả năng tập trung
- Tự ti, xung đột với bạn bè
- Nguy cơ rối loạn hành vi tăng lên
2. Rối loạn lo âu (Anxiety Disorders)
Rối loạn lo âu là nhóm rối loạn tâm lý phổ biến nhất ở trẻ em, bao gồm lo âu xã hội, lo âu chia ly, hoảng sợ và ám ảnh sợ. Nghiên cứu cho thấy khoảng 7% trẻ em mắc rối loạn lo âu.
Biểu hiện thường gặp:
- Sợ đến trường hoặc sợ xa bố mẹ
- Hay nghĩ đến viễn cảnh tiêu cực
- Đau bụng, buồn nôn khi căng thẳng
- Né tránh hoạt động xã hội
- Khóc lóc, bám bố mẹ
Hậu quả nếu không điều trị:
- Tăng nguy cơ trầm cảm
- Tự ti kéo dài
- Khó hòa nhập xã hội
3. Rối loạn trầm cảm (Depressive Disorder)
Ở trẻ em, trầm cảm thường biểu hiện bằng cáu gắt và bùng nổ cảm xúc hơn là buồn bã rõ rệt, khiến nhiều phụ huynh dễ bỏ qua.
Biểu hiện thường gặp:
- Mất hứng thú chơi đùa
- Hay khóc, dễ tổn thương
- Cáu gắt vô cớ
- Mệt mỏi, chán ăn
- Ngủ quá nhiều hoặc quá ít
- Tự ti với những suy nghĩ tiêu cực về bản thân
- Ảnh hưởng lâu dài:
- Chậm phát triển kỹ năng cảm xúc
- Nguy cơ tự làm hại bản thân ở trẻ lớn
- Khó hòa nhập và học tập sa sút
4. Rối loạn phổ tự kỷ (Autism Spectrum Disorder – ASD)
ASD là rối loạn ảnh hưởng đến giao tiếp, tương tác xã hội và hành vi. Theo CDC, trung bình cứ 36 trẻ thì có 1 trẻ nằm trong phổ tự kỷ.
Biểu hiện thường gặp:
- Chậm nói hoặc không nói
- Không đáp lại khi được gọi tên
- Ít giao tiếp bằng mắt
- Thích chơi một mình
- Hành vi lặp đi lặp lại như xếp đồ hoặc xoay vòng
Ảnh hưởng nếu không can thiệp:
- Khó hòa nhập xã hội
- Khó giao tiếp
- Chậm kỹ năng tự lập
- Can thiệp sớm trong giai đoạn 18 đến 24 tháng mang lại hiệu quả cao nhất.
5. Rối loạn hành vi (Conduct Disorder)
Rối loạn hành vi là dạng nghiêm trọng trong nhóm rối loạn hành vi cảm xúc. Trẻ thường vi phạm quy tắc xã hội và thiếu sự đồng cảm.
Biểu hiện thường gặp:
- Đánh nhau, gây hấn
- Phá hoại tài sản
- Trộm cắp, nói dối thường xuyên
- Tàn nhẫn với động vật
- Bỏ nhà đi hoặc trốn học
Ảnh hưởng lâu dài:
- Học tập sa sút
- Xung đột xã hội nghiêm trọng
- Nguy cơ rắc rối pháp lý khi lớn
6. Rối loạn cảm xúc lưỡng cực (Bipolar Disorder)
Rối loạn lưỡng cực ở trẻ biểu hiện bằng sự dao động cảm xúc cực đoan giữa hai trạng thái đối lập.
Giai đoạn hưng cảm:
- Tăng năng lượng bất thường
- Nói nhanh, suy nghĩ nhảy cóc
- Bốc đồng
- Ít ngủ nhưng vẫn tỉnh táo
Giai đoạn trầm cảm:
- Buồn bã, kiệt sức
- Mất hứng thú
- Khó tập trung
- Tự ti
NIMH xác nhận rối loạn lưỡng cực có thể khởi phát từ tuổi thiếu niên.
7. Rối loạn lo âu chia ly (Separation Anxiety Disorder)
Lo âu chia ly trở thành rối loạn khi mức độ sợ hãi quá mức, kéo dài và ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày.
Biểu hiện thường gặp:
- Khóc lớn khi đến trường
- Ám ảnh bố mẹ gặp tai nạn
- Không chịu ngủ một mình
- Đau bụng, buồn nôn trước giờ đi học
- Ác mộng về chia ly
Nếu tình trạng kéo dài trên bốn tuần, trẻ cần được đánh giá chuyên môn.
8. Rối loạn bướng bỉnh chống đối (Oppositional Defiant Disorder – ODD)
ODD là rối loạn hành vi mức độ nhẹ hơn rối loạn hành vi nhưng vẫn ảnh hưởng đáng kể đến mối quan hệ xã hội. Theo CDC, khoảng 3,3% trẻ em mắc ODD.
Biểu hiện thường gặp:
- Hay cãi lại, phản kháng
- Dễ nóng giận
- Cố tình làm sai
- Đổ lỗi cho người khác
Ảnh hưởng lâu dài:
- Xung đột với bạn bè và thầy cô
- Nguy cơ tiến triển thành rối loạn hành vi
- Kết quả học tập sa sút
9. Rối loạn ăn uống (Eating Disorders)
Rối loạn ăn uống bao gồm nhiều dạng khác nhau và có tỷ lệ tử vong cao trong các bệnh tâm thần.
Các dạng thường gặp:
- Biếng ăn với nhịn ăn cực đoan và ám ảnh cân nặng
- Cuồng ăn kèm hành vi tự nôn
- Ăn uống mất kiểm soát
Ảnh hưởng lâu dài:
- Suy dinh dưỡng
- Loãng xương
- Nguy cơ rối loạn nhịp tim
- Rối loạn nội tiết
10. Tâm thần phân liệt (Schizophrenia)
Tâm thần phân liệt ở trẻ em hiếm gặp nhưng rất nghiêm trọng và cần điều trị lâu dài.
Biểu hiện thường gặp:
- Ảo giác như nghe tiếng nói không có thật
- Hoang tưởng
- Lời nói rời rạc, khó hiểu
- Cảm xúc phẳng lặng
- Hành vi kỳ lạ
Ảnh hưởng lâu dài:
- Suy giảm chức năng xã hội
- Khó tự lập
- Nguy cơ tự làm hại bản thân
Cách phòng ngừa bệnh tâm lý thường gặp ở trẻ em
Tạo môi trường gia đình tích cực:
- Trò chuyện với trẻ mỗi ngày
- Khuyến khích trẻ bày tỏ cảm xúc
- Tránh quát mắng và trừng phạt thể chất
Xây dựng thói quen sống lành mạnh:
- Ngủ đủ giấc
- Ăn uống khoa học
- Vận động thường xuyên
Hạn chế sử dụng thiết bị điện tử:
- Tránh để trẻ tiếp xúc màn hình quá mức
Dạy trẻ kỹ năng quản lý cảm xúc:
- Giúp trẻ gọi tên cảm xúc
- Hướng dẫn cách xử lý cơn giận
- Khuyến khích giao tiếp tích cực
Theo dõi hành vi của trẻ thường xuyên:
- Thu mình, ít giao tiếp
- Học tập sa sút
- Mất ngủ
- Bùng nổ cảm xúc bất thường
Bệnh tâm lý ở trẻ, khi nào cần gặp bác sĩ
Bố mẹ nên đưa trẻ đi khám khi:
- Triệu chứng kéo dài hơn hai tuần
- Trẻ mất chức năng học tập hoặc giao tiếp
- Xuất hiện ảo giác hoặc hoang tưởng
- Trẻ lo âu hoặc trầm cảm quá mức
- Rối loạn ăn uống nghiêm trọng
- Hành vi gây nguy hiểm
- Trẻ nói về cái chết hoặc tự làm đau bản thân
- Can thiệp sớm giúp trẻ phục hồi tốt hơn và giảm nguy cơ biến chứng lâu dài.
Bệnh tâm lý thường gặp ở trẻ em có thể ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển nếu không được phát hiện kịp thời. Việc quan sát, lắng nghe và đưa trẻ đi đánh giá sớm giúp tăng khả năng hồi phục và hỗ trợ trẻ phát triển toàn diện cả về cảm xúc lẫn hành vi.
Nếu bạn lo lắng về sức khỏe tâm lý của con mình, Phòng khám Tâm lý Tâm thần Đức Tâm An sẵn sàng đồng hành cùng gia đình trong việc đánh giá và can thiệp sớm. Hãy đặt lịch để trẻ được thăm khám và hỗ trợ đúng thời điểm, giúp con phát triển an toàn và lành mạnh.
Đặt lịch hẹn ngay hôm nay để được tư vấn và điều trị một cách toàn diện và khoa học!
Tài liệu tham khảo:
- Centers for Disease Control and Prevention. (2023). About children’s mental health. https://www.cdc.gov/children-mental-health/about/index.html
- Centers for Disease Control and Prevention. (2023). Data and statistics on ADHD.https://www.cdc.gov/adhd/data/index.html
- Centers for Disease Control and Prevention. (2023). Autism spectrum disorder (ASD): Data & research.https://www.cdc.gov/autism/data-research/index.html
- Centers for Disease Control and Prevention. (2023). Children’s mental health: Data & research.https://www.cdc.gov/children-mental-health/data-research/index.html
- National Institute of Mental Health. (2023). Any anxiety disorder. https://www.nimh.nih.gov/health/statistics/any-anxiety-disorder
- National Institute of Mental Health. (2023). Depression. https://www.nimh.nih.gov/health/topics/depression
- National Institute of Mental Health. (2023). Bipolar disorder in children and teens.https://www.nimh.nih.gov/health/publications/bipolar-disorder-in-children-and-teens
- National Institute of Mental Health. (2023). Eating disorders. https://www.nimh.nih.gov/health/topics/eating-disorders
- National Institute of Mental Health. (2023). Schizophrenia. https://www.nimh.nih.gov/health/topics/schizophrenia
- American Psychiatric Association. (2023). Disruptive, impulse-control, and conduct disorders.https://www.psychiatry.org/patients-families/disruptive-impulse-control-and-conduct-disorders
- World Health Organization. (2023). Mental health. https://www.who.int/health-topics/mental-health
Tư vấn chuyên môn bài viết: ThS.BSNT. Bùi Thanh Tùng – Phòng khám Đức Tâm An