Trầm cảm có tái phát không? Nguyên nhân và cách phòng ngừa hiệu quả

Trầm cảm không chỉ đơn thuần là một giai đoạn buồn bã hay mất động lực thoáng qua, mà là một rối loạn tâm thần nghiêm trọng có thể tác động sâu sắc đến suy nghĩ, cảm xúc và hành vi của người bệnh. Nhiều người có thể hồi phục sau đợt trầm cảm đầu tiên nhờ điều trị, nhưng một câu hỏi thường được đặt ra là: Trầm cảm có tái phát không? Câu trả lời là có. Việc hiểu rõ nguyên nhân, nhận diện sớm những dấu hiệu cảnh báo và áp dụng các chiến lược phòng ngừa là chìa khóa giúp người bệnh hạn chế nguy cơ tái phát, đồng thời duy trì sự ổn định lâu dài cho sức khỏe tinh thần.

Trầm cảm có tái phát không?

Nguy cơ tái phát phụ thuộc vào số lần bạn đã mắc bệnh (Nguồn: Sưu tầm)

Theo các nghiên cứu lâm sàng, bệnh trầm cảm sau khi chữa khỏi vẫn có nguy cơ tái phát một lần hoặc nhiều lần. Ước tính có đến 50-80% người bệnh trầm cảm sẽ bị tái phát ít nhất một lần trong đời. Với những người đã từng trải qua hai đợt trầm cảm trở lên, nguy cơ tái phát càng cao – và thời gian giữa các đợt thường ngắn lại nếu không được can thiệp kịp thời.

Tái phát trầm cảm có thể xảy ra sau vài tháng, vài năm hoặc thậm chí hàng chục năm sau lần đầu tiên. Tuy nhiên, điều quan trọng là: Việc tái phát không đồng nghĩa với thất bại trong điều trị. Ngược lại, nó là dấu hiệu cho thấy cần có kế hoạch chăm sóc tâm thần dài hạn, tương tự như quản lý các bệnh mạn tính khác như tiểu đường hay tăng huyết áp.

Vì sao trầm cảm dễ tái phát?

Trầm cảm dễ tái phát do sự kết hợp của nhiều yếu tố (Nguồn: Sưu tầm)

Tái phát trầm cảm không đơn thuần là sự “trở lại” của nỗi buồn hay stress, mà là sự kích hoạt lại các con đường thần kinh vốn đã bị ảnh hưởng trong đợt trầm cảm trước đó. Một số nguyên nhân giải thích vì sao trầm cảm dễ tái phát bao gồm:

• Thay đổi sinh học trong não bộ: Trầm cảm có liên quan đến sự mất cân bằng các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin, dopamine và noradrenaline. Sau đợt điều trị, những thay đổi này có thể vẫn tồn tại âm ỉ và dễ bị kích hoạt lại bởi yếu tố môi trường.
• Tổn thương thần kinh do trầm cảm kéo dài: Trầm cảm kéo dài không điều trị có thể để lại “vết sẹo” trong cấu trúc não như vùng hồi hải mã (hippocampus), ảnh hưởng đến trí nhớ và khả năng điều tiết cảm xúc, khiến người bệnh dễ tái phát.
• Không điều trị dứt điểm hoặc ngưng thuốc sớm: Nhiều người ngưng dùng thuốc khi cảm thấy khỏe hơn mà không theo hướng dẫn của bác sĩ, dẫn đến việc bệnh chưa ổn định hoàn toàn và dễ tái phát.
• Không thay đổi lối sống hoặc môi trường gây stress: Nếu các yếu tố gây trầm cảm ban đầu vẫn tồn tại (mâu thuẫn gia đình, công việc áp lực, cô đơn kéo dài…), nguy cơ tái phát sẽ rất cao.
• Tiền sử gia đình: Yếu tố di truyền đóng vai trò trong trầm cảm. Nếu trong gia đình có người mắc trầm cảm, nguy cơ tái phát ở người bệnh cũng tăng.

Dấu hiệu cảnh báo nguy cơ tái phát trầm cảm

Dù mỗi người có biểu hiện khác nhau, nhưng có một số dấu hiệu cảnh báo sớm thường thấy trước khi trầm cảm tái phát, bao gồm:

• Mất hứng thú với các hoạt động từng yêu thích
• Khó ngủ hoặc ngủ quá nhiều
• Mệt mỏi kéo dài dù không làm việc nặng
• Khó tập trung, suy nghĩ chậm chạp
• Cảm giác buồn chán, trống rỗng, hoặc dễ kích động
• Cảm giác vô dụng, tội lỗi hoặc tuyệt vọng không rõ nguyên nhân
• Có ý nghĩ tiêu cực về bản thân hoặc cuộc sống

Nhận diện sớm các dấu hiệu này có thể giúp người bệnh và gia đình chủ động tìm kiếm sự trợ giúp và ngăn ngừa đợt tái phát toàn diện.

>> Xem thêm: Trầm Cảm Có Tự Khỏi Không? 5 Lầm Tưởng & 5 Sự Thật Nên Biết

Những yếu tố làm tăng nguy cơ tái phát trầm cảm

Việc hiểu rõ các yếu tố nguy cơ giúp người bệnh chủ động hơn trong phòng ngừa và kiểm soát bệnh. Dưới đây là một số yếu tố thường góp phần làm tăng khả năng tái phát:

• Tiền sử bệnh lý trầm cảm nặng hoặc kéo dài
• Không tuân thủ điều trị hoặc bỏ thuốc giữa chừng
• Thiếu hỗ trợ xã hội (gia đình, bạn bè, cộng đồng)
• Thường xuyên tiếp xúc với căng thẳng kéo dài
• Lạm dụng rượu, thuốc lá hoặc chất kích thích
• Thiếu ngủ hoặc rối loạn giấc ngủ mãn tính
• Cô lập xã hội, mất kết nối với các hoạt động có ý nghĩa
• Tiền sử bệnh tâm thần khác như rối loạn lo âu, rối loạn lưỡng cực

Không phải ai có các yếu tố này cũng chắc chắn tái phát, nhưng nhận biết chúng sẽ giúp thiết lập kế hoạch hỗ trợ phù hợp và kịp thời.

Cách phòng ngừa trầm cảm tái phát

Phòng ngừa tái phát trầm cảm đòi hỏi một chiến lược toàn diện kết hợp giữa điều trị y khoa, hỗ trợ tâm lý và tự chăm sóc bản thân. Dưới đây là những cách hiệu quả đã được nghiên cứu và ứng dụng thành công:

Duy trì điều trị đúng theo hướng dẫn của bác sĩ

Tuân thủ theo chỉ định của bác sĩ (Nguồn: Sưu tầm)

• Không tự ý ngưng thuốc hoặc điều chỉnh liều khi chưa có chỉ định chuyên môn.
• Với những người từng trầm cảm nặng, bác sĩ có thể khuyến nghị duy trì thuốc từ 6-24 tháng hoặc lâu hơn.
• Tái khám định kỳ để đánh giá lại tình trạng và phòng ngừa tái phát sớm.

Tham vấn tâm lý hoặc trị liệu cá nhân

• Liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT) giúp người bệnh nhận diện suy nghĩ tiêu cực và thay đổi hành vi không phù hợp.
• Liệu pháp tâm động học, trị liệu theo nhóm, hoặc liệu pháp gia đình cũng hỗ trợ duy trì sức khỏe tâm lý.
• Có thể tiếp tục gặp chuyên gia tâm lý ngay cả khi các triệu chứng đã thuyên giảm để củng cố tiến bộ và học cách đối phó với các tác nhân gây căng thẳng.

Thiết lập lối sống lành mạnh

Nên duy trì hoạt động thể chất đều đặn, cải thiện chế độ ăn uống (Nguồn: Sưu tầm)

• Ăn uống cân bằng, hạn chế thực phẩm chế biến sẵn và đường tinh luyện.
• Tập thể dục đều đặn, đặc biệt là aerobic, đi bộ nhanh, yoga hoặc bơi lội, giúp cải thiện tâm trạng thông qua tăng tiết endorphin.
• Ngủ đủ giấc và đúng giờ, hạn chế sử dụng thiết bị điện tử trước khi ngủ.

Quản lý stress chủ động

• Thực hành thiền, hít thở sâu, chánh niệm hoặc yoga trị liệu giúp làm dịu hệ thần kinh.
• Viết nhật ký cảm xúc giúp nhận diện sớm các dấu hiệu bất ổn nội tâm.
• Thiết lập ranh giới cá nhân trong công việc và mối quan hệ.

Duy trì kết nối xã hội

• Tham gia các nhóm hỗ trợ, câu lạc bộ sở thích, hoạt động thiện nguyện…
• Tâm sự với người thân, bạn bè đáng tin cậy khi cảm thấy quá tải.

Tránh các yếu tố kích hoạt

Hạn chế các chất kích thích (Nguồn: Sưu tầm)

• Hạn chế rượu, chất kích thích, caffeine hoặc các môi trường tiêu cực có thể ảnh hưởng đến tâm trạng.
• Nhận diện các “tác nhân kích hoạt” (stress tài chính, mâu thuẫn gia đình, thất bại cá nhân…) và chuẩn bị kế hoạch ứng phó.

Trầm cảm có thể tái phát, nhưng việc phòng ngừa và kiểm soát tái phát là hoàn toàn khả thi nếu người bệnh được hỗ trợ đúng cách, có hiểu biết đầy đủ về bệnh và duy trì lối sống tích cực. Hành trình phục hồi đôi khi không thẳng tắp, nhưng sự kiên trì, chủ động và kết nối đúng nguồn lực sẽ giúp bạn vững vàng hơn qua từng giai đoạn.

Liên hệ tư vấn bởi Phòng khám Tâm lý – Tâm thần Đức Tâm An:

• Địa chỉ: Số 15, ngõ 156 Lê Trọng Tấn, phường Phương Liệt, TP. Hà Nội
• Hotline: 091.630.3383
• Website: https://phongkhamductaman.com/
• Fanpage: Phòng khám Tâm lý – Tâm thần Đức Tâm An
• TikTok: bacsitamly.atd

Đặt lịch hẹn ngay hôm nay để được tư vấn và điều trị một cách toàn diện và khoa học!

Tài liệu tham khảo:

1. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed., DSM-5). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
2. National Institute of Mental Health (NIMH). (2023). Depression: What is it and how is it treated?
   Truy cập từ: https://www.nimh.nih.gov/health/topics/depression
3. Judd, L. L., & Akiskal, H. S. (2000). Delusions of recovery in recurrent mood disorders. Journal of Affective Disorders, 59(2), 95–98.
   DOI: 10.1016/S0165-0327(99)00130-1
4. Solomon, D. A., et al. (2000). Multiple recurrences of major depressive disorder. American Journal of Psychiatry, 157(2), 229–233.
   DOI: 10.1176/appi.ajp.157.2.229
5. Kupfer, D. J. (1991). Long-term treatment of depression. Journal of Clinical Psychiatry, 52(Suppl), 28–34.
6. NICE – National Institute for Health and Care Excellence. (2022). Depression in adults: recognition and management (CG90).
   Truy cập từ: https://www.nice.org.uk/guidance/cg90
7. Harvard Medical School. (2022). Why depression recurs and how to prevent it.
   Truy cập từ: https://www.health.harvard.edu/mind-and-mood/why-depression-recurs-and-how-to-prevent-it
8. World Health Organization (WHO). (2023). Depression: Key facts.
   Truy cập từ: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/depression
9. Beck, A. T., Rush, A. J., Shaw, B. F., & Emery, G. (1979). Cognitive Therapy of Depression. New York: Guilford Press.
10. Segal, Z. V., Williams, J. M. G., & Teasdale, J. D. (2013). Mindfulness-Based Cognitive Therapy for Depression(2nd ed.). New York: Guilford Press.
11. Reutfors, J., et al. (2010). Risk factors for suicide in major depression: A population-based study. Acta Psychiatrica Scandinavica, 122(5), 414–421.