Rối loạn thần kinh thực vật ở trẻ em: nhận biết sớm để bảo vệ sức khỏe và tâm lý trẻ

Rối loạn thần kinh thực vật ở trẻ em không chỉ biểu hiện bằng những triệu chứng như tim đập nhanh, vã mồ hôi, rối loạn giấc ngủ hay ăn uống thất thường, mà còn liên quan sâu sắc đến sự phát triển cảm xúc và tâm lý của trẻ về lâu dài. Việc hiểu đúng cơ chế hoạt động của hệ thần kinh thực vật, nhận diện sớm các dấu hiệu bất thường và can thiệp kịp thời giúp cha mẹ bảo vệ sức khỏe thể chất và tinh thần cho con, hạn chế nguy cơ dẫn đến những rối loạn cảm xúc và hành vi trong tương lai. Trong bài viết dưới đây, Phòng khám Đức Tâm An sẽ phân tích rõ hơn nguyên nhân, dấu hiệu, mức độ nguy hiểm, cách điều trị và phòng ngừa, đồng thời gợi ý khi nào cần đưa trẻ đến khám.

Rối loạn thần kinh thực vật là gì?

Chức năng của hệ thống thần kinh thực vật (ANS) và sự khác biệt về phản ứng tự động ở trẻ sơ sinh, điều này liên quan đến cơ sở sinh lý thần kinh của các rối loạn tiềm ẩn:

1. Phản ứng tự động và tính khí ở trẻ sơ sinh

Có những gợi ý mạnh mẽ về sự khác biệt bẩm sinh và sự thay đổi rộng rãi trong phản ứng tự động (autonomic reactivity) và tính khí giữa các trẻ sơ sinh.

Những khác biệt về sinh lý này liên quan đến các mô hình tính khí:

• Trẻ em khó tính (“difficult children”): Chiếm khoảng 10% tổng số trẻ em, những trẻ này có cấu tạo sinh lý cảnh giác cao độ (hyperalert physiological makeup).
• Trẻ khó tính có xu hướng phản ứng dữ dội với các kích thích (dễ khóc khi có tiếng động lớn), ngủ kém, ăn uống không theo giờ giấc và khó dỗ dành. Sự căng thẳng sinh lý hoặc sinh hóa này đặt ra nhu cầu lớn hơn đối với cha mẹ so với trẻ dễ tính (“easy children”).

Trẻ em khó tính (Nguồn: Sưu tầm)

• Sự phù hợp của cha mẹ (“parental fit”) là khái niệm mô tả mức độ hòa hợp giữa cha mẹ và trẻ sơ sinh, có tính đến đặc điểm tính khí bẩm sinh của cả trẻ và phụ huynh.

2. Phát triển hệ thống thần kinh thực vật (ANS)

Hệ thống thần kinh thực vật (autonomic motor system) được điều khiển bởi vùng dưới đồi (hypothalamus). Vùng dưới đồi kiểm soát nhiều chức năng, bao gồm huyết áp và sự đổ mồ hôi (perspiration).

3. Các vấn đề tâm thần liên quan đến ANS và nội tiết ở trẻ em/thanh thiếu niên

Các trục nội tiết và thần kinh thực vật thường bị rối loạn trong các bệnh lý tâm thần xuất hiện ở tuổi vị thành niên:

• Rối loạn ăn uống: Bất thường về hormone tăng trưởng (growth hormone-GH) đã được ghi nhận ở bệnh nhân chán ăn tâm thần (anorexia nervosa).
• Phản ứng chiến đấu hay bỏ chạy: Hệ thống thần kinh thực vật có hai nhánh chính: đối giao cảm (làm chậm nhịp tim, bắt đầu tiêu hóa) và giao cảm (sympathetic), điều hòa phản ứng chiến đấu hay bỏ chạy (fight or flight response) bằng cách tăng nhịp tim và chuyển máu khỏi nội tạng. Sự kích hoạt mãn tính của phản ứng này ở người lớn có thể là cơ sở cho mối liên hệ giữa bệnh tim và trầm cảm.
• Thụ thể adrenergic và cholinergic: Các thụ thể quan trọng trong ANS, như thụ thể 1- và 2-adrenergic, điều chỉnh chức năng của gần như mọi cơ quan trong cơ thể, bao gồm chức năng tim và co cơ trơn.

Xem thêm: Tổng quan về rối loạn thần kinh thực vật & dây thần kinh thực vật: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Nguyên nhân gây rối loạn thần kinh thực vật ở trẻ em

Các nguyên nhân tiềm tàng gây rối loạn thần kinh thực vật hoặc các rối loạn liên quan đến phản ứng sinh lý thần kinh ở trẻ em bao gồm:

1. Các yếu tố sinh học và bẩm sinh (Innate/biological factors)

• Sự khác biệt bẩm sinh về phản ứng tự động: Có những gợi ý mạnh mẽ về sự khác biệt bẩm sinh và sự thay đổi rộng rãi trong phản ứng tự động và tính khí giữa các trẻ sơ sinh.
  • Cấu tạo sinh lý cảnh giác cao độ: Khoảng 10% tổng số trẻ em được xếp vào nhóm “trẻ khó tính”. Những trẻ này có cấu tạo sinh lý cảnh giác cao độ. Đây là một trong những đặc điểm tâm sinh lý bẩm sinh.
  • Trẻ khó tính phản ứng dữ dội với các kích thích (dễ khóc khi có tiếng động lớn), ngủ kém, ăn uống thất thường và khó dỗ dành. Trạng thái sinh lý căng thẳng này đặt ra nhu cầu lớn hơn cho cha mẹ và có thể dẫn đến rối loạn cảm xúc sau này trong đời.
• Tổn thương thần kinh sớm và dị tật di truyền:
  • Di truyền: Các nhà nghiên cứu đang tìm kiếm cơ sở di truyền cho các rối loạn tâm thần. Ví dụ, việc xác định các gen điều chỉnh con đường dopamine đang được tiến hành cho các rối loạn như hội chứng Tourette. Mặc dù đây không phải là ANS, nhưng các gen điều chỉnh chất dẫn truyền thần kinh có thể ảnh hưởng đến chức năng ANS.
  • Tổn thương não đang phát triển: Bộ não chưa trưởng thành có thể dễ bị tổn thương ở những vị trí mà sau này sẽ thiếu nhạy cảm với chấn thương.

Tổn thương não đang phát triển (Nguồn: Sưu tầm)

• • Độc tính kích thích (excitotoxicity): Các thụ thể chất dẫn truyền thần kinh thần kinh nằm trên các đầu synapse có thể bị tổn thương do kích thích quá mức bởi các axit amin kích thích (ví dụ: glutamate, aspartate). Quá trình này được gọi là độc tính kích thích (excitotoxicity) và có thể liên quan đến nguyên nhân của các rối loạn tâm thần kinh ở trẻ em và người lớn.
• Sự sai lệch trong kết nối thần kinh: Sự sai sót trong kết nối (miswiring) của não bộ trẻ sơ sinh có thể dẫn đến những khuyết tật nghiêm trọng sau này khi người đó trưởng thành.

2. Các yếu tố môi trường và trải nghiệm sớm (environmental/early experience)

• Phơi nhiễm trước khi sinh:
  • Căng thẳng của mẹ: Lo âu và căng thẳng của người mẹ trước khi sinh có thể ảnh hưởng đến sự phát triển thần kinh hành vi của thai nhi và trẻ em. Hormone căng thẳng của mẹ cũng có tiềm năng ảnh hưởng đến sự phát triển và sức khỏe tâm thần của con cái.
  • Thuốc và chất gây nghiện:
    • Việc sử dụng crack cocaine trong thai kỳ có tương quan với các bất thường về hành vi như tăng tính cáu kỉnh, khóc nhiều và giảm mong muốn tiếp xúc với con người.
    • Sử dụng marijuana có liên quan đến các triệu chứng giống như cai thuốc (withdrawal-like symptoms), bao gồm khóc quá mức và run rẩy (tremors).
    • Phơi nhiễm với chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRIs) trong tháng cuối thai kỳ có thể liên quan đến hội chứng hành vi sơ sinh ảnh hưởng đến Hệ thống thần kinh trung ương (CNS), với các cơn co giật xảy ra trong trường hợp nặng.
• Trải nghiệm chăm sóc sớm (early caregiving experience):
  • Mối liên hệ giữa mẹ và con (attunement): Nếu các biểu hiện cảm xúc của trẻ được người chăm sóc đáp lại một cách không nhất quán, điều này có thể ảnh hưởng đến việc củng cố các mạch cảm xúc, có khả năng bao gồm hệ thống limbic và hạnh nhân.
  • Sự không phù hợp của cha mẹ (parental fit): Sự tương tác không hài hòa và không phù hợp giữa đặc điểm tính khí bẩm sinh của trẻ và động lực, khả năng hoặc phong cách hành vi của cha mẹ có khả năng dẫn đến sự phát triển méo mó và chức năng kém thích nghi.

Mối quan hệ gắn bó mẹ con có vai trò rất quan trọng đối với đứa trẻ (Nguồn: Sưu tầm)

• Sang chấn và bạo hành:
  • Ngược đãi thời thơ ấu (childhood maltreatment) và căng thẳng sớm có hậu quả thần kinh sinh học.
  • Bạo hành thể chất nghiêm trọng có thể dẫn đến các di chứng thần kinh (neurological sequelae) do chấn thương đầu, điều này có thể là yếu tố sinh học dẫn đến hành vi bạo lực sau này.

Dấu hiệu nhận biết rối loạn thần kinh thực vật ở trẻ em

Dưới đây là các dấu hiệu và đặc điểm được các nhà nghiên cứu xác định ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, liên quan đến phản ứng tự động và tính khí, vốn là những lĩnh vực được điều chỉnh bởi hệ thống thần kinh thực vật:

1. Dấu hiệu liên quan đến tính khí và phản ứng tự động bẩm sinh

Các nhà nghiên cứu Chess và Thomas đã xác định những khác biệt bẩm sinh và sự thay đổi rộng rãi trong phản ứng tự động và tính khí giữa các trẻ sơ sinh.

Các dấu hiệu liên quan đến tính khí có thể nhận biết bao gồm:

2. Dấu hiệu hành vi liên quan đến sang chấn sớm và tiếp xúc với chất độc

Mặc dù đây không phải là dấu hiệu trực tiếp của rối loạn ANS, những biểu hiện này cho thấy sự rối loạn trong điều hòa hành vi và sinh lý thần kinh (một phần do ANS điều chỉnh) do các yếu tố môi trường sớm:

• Dấu hiệu sau khi mẹ sử dụng cocaine/crack:
  • Tăng tính cáu kỉnh (increased irritability).
  • Khóc nhiều (increased crying).
  • Giảm mong muốn tiếp xúc với con người (decreased desire for human contact).
• Dấu hiệu sau khi mẹ sử dụng Marijuana:
  • Hội chứng giống cai thuốc (withdrawal-like symptoms), bao gồm khóc quá mức (excessive crying).
  • Run rẩy (tremors).
• Dấu hiệu ở trẻ sinh non (Premature infants): tăng nguy cơ mắc các vấn đề về cảm xúc và hành vi.
• Dấu hiệu do sự thiếu thốn xã hội/thiếu chăm sóc của mẹ: Trẻ sơ sinh trong các cơ sở có tỷ lệ nhân viên/trẻ thấp hoặc luân chuyển nhân sự thường xuyên có thể biểu hiện sự chậm phát triển rõ rệt.

3. Các dấu hiệu sinh lý liên quan đến kiểm soát thần kinh thực vật

Hệ thống thần kinh vận động thực vật (autonomic motor system) được kiểm soát bởi vùng dưới đồi (hypothalamus) và điều khiển các chức năng sinh lý cơ bản. Các dấu hiệu cho thấy sự rối loạn chức năng điều hòa này (thường liên quan đến căng thẳng, lo âu, hoặc bệnh tâm thần):

• Huyết áp: ANS, thông qua vùng dưới đồi, kiểm soát huyết áp (blood pressure). (Mặc dù nguồn không mô tả rối loạn huyết áp ở trẻ em).
• Đổ mồ hôi: ANS cũng kiểm soát sự đổ mồ hôi (perspiration).

Trẻ đổ mồ hôi (Nguồn: Sưu tầm)

• Nhịp tim: Nhánh giao cảm của ANS điều chỉnh phản ứng chiến đấu hay bỏ chạy (fight or flight response) bằng cách tăng nhịp tim. Sự kích hoạt mãn tính của phản ứng này là dấu hiệu của rối loạn chức năng ANS.
• Các vấn đề về ăn uống/cân nặng: ANS liên quan đến việc kiểm soát thèm ăn (appetite) thông qua vùng dưới đồi.
• Rối loạn ăn uống (eating disorders): Các bất thường về hormone và trục nội tiết/thần kinh thực vật thường bị rối loạn trong các bệnh lý tâm thần ở tuổi vị thành niên, bao gồm cả chán ăn tâm thần.

4. Dấu hiệu trong các rối loạn tâm thần kinh khác

Một số rối loạn tâm thần kinh ở trẻ em và thanh thiếu niên có mối liên hệ với các bất thường trong điều hòa thần kinh, có thể liên quan đến ANS:

• Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD): Các nghiên cứu hình ảnh thần kinh chức năng cho thấy ở bệnh nhân ADHD có thể có giảm chuyển hóa ở thùy trán (đặc biệt là thùy trán phải) và thể cầu nhạt. Sự rối loạn này có thể liên quan đến rối loạn chức năng đường dẫn truyền prefrontal-striatal phải kiểm soát sự chú ý.
• Rối loạn lo âu và Trầm cảm: Mức độ lo âu có thể liên quan đến biến thể gen của chất vận chuyển serotonin. Rối loạn lo âu và trầm cảm có thể phát triển từ sự mất lòng tin cơ bản ở giai đoạn sơ sinh/trẻ nhỏ.

Rối loạn thần kinh thực vật ở trẻ em có nguy hiểm không?

Các tài liệu cho thấy những bất thường trong phản ứng sinh lý thần kinh sớm có thể là tiền đề cho các rối loạn cảm xúc và hành vi nghiêm trọng:

1. Rối loạn cảm xúc và hành vi sau này

• Nhóm “trẻ khó tính” (difficult children), chiếm khoảng 10% tổng số trẻ em, được mô tả là có cấu tạo sinh lý cảnh giác cao độ (hyperalert physiological makeup).
• Trẻ khó tính phản ứng dữ dội với các kích thích, ngủ kém, ăn uống thất thường và khó dỗ dành. Các nhà nghiên cứu Chess và Thomas đã chỉ ra rằng hầu hết trẻ khó tính có rối loạn cảm xúc sau này trong đời. Điều này cho thấy sự khác biệt bẩm sinh trong phản ứng tự động có thể là một yếu tố nguy cơ lâu dài.

2. Nguy cơ tổn thương thần kinh và tâm thần

Tổn thương hệ thần kinh và tâm thần (Nguồn: Sưu tầm)

• Sai lệch trong kết nối thần kinh (miswiring) của não bộ trẻ sơ sinh có thể dẫn đến những khuyết tật nghiêm trọng sau này khi người đó trưởng thành.
• Độc tính kích thích (excitotoxicity) – tổn thương thụ thể chất dẫn truyền thần kinh do kích thích quá mức – được coi là liên quan đến nguyên nhân của các rối loạn tâm thần kinh ở trẻ em và người lớn, ví dụ như tâm thần phân liệt (schizophrenia).

3. Hậu quả từ phơi nhiễm chất độc và sang chấn

• Phơi nhiễm với các chất như crack cocaine trước khi sinh có tương quan với các bất thường về hành vi như tăng tính cáu kỉnh và khóc nhiều.
• Phơi nhiễm với thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRIs) trong tháng cuối thai kỳ có thể liên quan đến hội chứng hành vi sơ sinh ảnh hưởng đến Hệ thống thần kinh trung ương (CNS), với các cơn co giật xảy ra trong trường hợp nặng.
• Trẻ sơ sinh bị thiếu thốn tình cảm của mẹ và xã hội (maternal neglect) có thể biểu hiện sự chậm phát triển rõ rệt (marked developmental retardation).
• Ngược đãi thời thơ ấu (childhood maltreatment) và căng thẳng sớm có hậu quả thần kinh sinh học.

4. Các rối loạn khác liên quan đến chức năng thần kinh rối loạn

• Rối loạn chức năng thần kinh sinh học được điều chỉnh bởi vùng dưới đồi (hypothalamus), nơi kiểm soát thèm ăn, huyết áp, và sự đổ mồ hôi. Sự rối loạn chức năng có thể biểu hiện qua rối loạn ăn uống như chán ăn tâm thần (anorexia nervosa).
• Trẻ khó tính hoặc có tính khí bẩm sinh không phù hợp với môi trường chăm sóc (poor fit) có nguy cơ cao dẫn đến sự phát triển méo mó và chức năng kém thích nghi.

Như vậy, không thể khẳng định trực tiếp “Rối loạn thần kinh thực vật ở trẻ em là nguy hiểm,” nhưng các bằng chứng sinh học và tâm lý thần kinh được đề cập cho thấy rằng rối loạn chức năng sinh lý thần kinh và phản ứng tự động sớm có liên quan chặt chẽ đến sự phát triển của các rối loạn cảm xúc và tâm thần kinh nghiêm trọng sau này trong cuộc đời của trẻ.

Cách điều trị rối loạn thần kinh thực vật ở trẻ em

Dưới đây là tổng hợp các cách tiếp cận điều trị chung cho trẻ em có rối loạn tâm thần kinh hoặc phản ứng bất thường:

1. Can thiệp tâm lý và môi trường

Trong lĩnh vực tâm thần học trẻ em, các can thiệp thường mang tính đa chiều, tập trung vào cả cá nhân trẻ và môi trường xung quanh:

• Trị liệu tâm lý cá nhân: Đây là một phương pháp điều trị được áp dụng cho trẻ em và thanh thiếu niên.
• Trị liệu nhóm: Trị liệu nhóm cũng được sử dụng trong điều trị tâm thần cho trẻ em và thanh thiếu niên.
• Trị liệu gia đình và trị liệu cặp đôi:
  • Sự “phù hợp của cha mẹ” là yếu tố quan trọng. Đối với những “trẻ khó tính” có cấu tạo sinh lý cảnh giác cao độ, cha mẹ cần được nhận biết vấn đề của con mình.
  • Sự tương tác không hài hòa giữa tính khí bẩm sinh của trẻ và khả năng/phong cách hành vi của cha mẹ có thể dẫn đến sự phát triển méo mó và chức năng kém thích nghi.

Sự quan tâm và chăm sóc đúng cách sẽ giúp trẻ hồi phục nhanh chóng (Nguồn: Sưu tầm)

• • Trường hợp một thanh thiếu niên có hành vi thách thức và thử nghiệm chất kích thích, việc cha mẹ đi gặp nhà trị liệu để thống nhất hơn trong phong cách nuôi dạy là một phần của quá trình điều trị thành công.
• Trị liệu nhận thức hành vi.
  • Một phương pháp trị liệu hành vi là giải mẫn cảm có hệ thống, trong đó bệnh nhân được hướng dẫn thư giãn sâu và sau đó hình dung các tình huống gây lo âu, bắt đầu từ mức độ nhẹ nhất. Kỹ thuật này sử dụng nguyên lý ức chế đối ứng, dựa trên việc thư giãn được coi là không tương thích với lo âu và do đó có thể ức chế nó. Kỹ thuật này có thể hữu ích trong các rối loạn lo âu, một trạng thái liên quan đến việc kích hoạt ANS quá mức.
  • Thôi miên cũng là một trong các liệu pháp tâm lý được thảo luận.
• Chương trình can thiệp sớm: Các nhà nghiên cứu ủng hộ nhu cầu cấp thiết về việc tài trợ đầy đủ cho các chương trình can thiệp sớm, đây có thể là phương tiện hiệu quả nhất về chi phí để cải thiện sức khỏe tâm thần của trẻ em.
• Can thiệp dựa trên mối quan hệ: Đối với trẻ em có vấn đề về gắn bó, nhà trị liệu cần đại diện cho hình mẫu đáng tin cậy và nhất quán để nuôi dưỡng cảm giác ấm áp và lòng tự trọng cho trẻ.

2. Điều trị sinh học

Điều trị sinh học, bao gồm sử dụng thuốc tâm thần, là một phần trong phác đồ điều trị tâm thần cho trẻ em và thanh thiếu niên.

• Thuốc hướng thần: Các loại thuốc được sử dụng để điều chỉnh hệ thống dẫn truyền thần kinh trung ương (CNS), vốn có mối liên hệ mật thiết với chức năng điều hòa của hệ thần kinh thực vật (ANS), bao gồm:
  • Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRIs).
  • Thuốc chống loạn thần không điển hình (serotonin–dopamine antagonists/atypical Antipsychotics), hoạt động bằng cách chẹn thụ thể serotonin 5-HT2 và, ở mức độ thấp hơn, thụ thể D2.
  • Thuốc đối kháng thụ thể Beta (adrenergic receptor antagonists). Các thụ thể adrenergic (1- và 2-receptors) điều chỉnh chức năng của gần như mọi cơ quan trong cơ thể.
• Thôi miên (Hypnosis): Được đề cập là một liệu pháp sinh học, có thể được sử dụng để thay đổi hoạt động của ANS.

Cách phòng ngừa rối loạn thần kinh thực vật ở trẻ em

Dưới đây là các chiến lược phòng ngừa tổng quát được đề xuất:

1. Can thiệp sớm và hỗ trợ phát triển thần kinh sinh học

Các nhà nghiên cứu nhấn mạnh sự cần thiết của các chương trình can thiệp sớm nhằm hỗ trợ sự phát triển mạch thần kinh khỏe mạnh.

• Tầm quan trọng của can thiệp sớm: Các quan sát gợi ý rằng kinh nghiệm sớm, đặc biệt là trong “cửa sổ cơ hội quan trọng” để thiết lập các kết nối thần kinh, sẽ định hình các mạch cơ bản cho ngôn ngữ, cảm xúc và các hành vi phức tạp khác.
• Hỗ trợ tài chính: Các phát hiện này ủng hộ nhu cầu cấp thiết về việc tài trợ đầy đủ cho các chương trình can thiệp sớm, được coi là phương tiện hiệu quả nhất về chi phí để cải thiện sức khỏe tâm thần của con người.
• Ngăn chặn tổn thương não sớm: Cần ngăn ngừa các yếu tố gây sai lệch trong kết nối của não bộ trẻ sơ sinh, vì điều này có thể dẫn đến các khuyết tật nghiêm trọng sau này. Não bộ chưa trưởng thành dễ bị tổn thương ở những vị trí mà sau này sẽ thiếu nhạy cảm với chấn thương, đặc biệt là mô trắng đang phát triển.

2. Tối ưu hóa môi trường gia đình và chăm sóc

Môi trường tương tác sớm đóng vai trò quan trọng trong việc định hình tính khí và phản ứng của trẻ.

• Đảm bảo sự “phù hợp của cha mẹ”: Sự tương tác hài hòa và phù hợp giữa cha mẹ và trẻ sơ sinh (tính đến đặc điểm tính khí bẩm sinh của cả hai) được gọi là “sự phù hợp tốt”. Sự không phù hợp có khả năng dẫn đến sự phát triển méo mó và chức năng kém thích nghi.
• Đối với nhóm “trẻ khó tính” có cấu tạo sinh lý cảnh giác cao độ, điều quan trọng là cha mẹ phải nhận biết vấn đề của con mình để tránh cảm thấy bất lực và nuôi dưỡng sự phát triển lành mạnh.
• Tránh sang chấn và ngược đãi: Ngược đãi thời thơ ấu và căng thẳng sớm có hậu quả thần kinh sinh học. Ngăn ngừa bạo hành, đặc biệt là chấn thương đầu nghiêm trọng, là cần thiết vì nó có thể là yếu tố sinh học dẫn đến hành vi bạo lực sau này. Ngược đãi và căng thẳng có thể dẫn đến phản ứng sợ hãi quá mức ở người lớn (PTSD).
• Giảm thiểu thiếu thốn xã hội: Các nghiên cứu chỉ ra rằng sự chậm phát triển rõ rệt đi kèm với sự từ chối và sao nhãng của mẹ. Đảm bảo chăm sóc đầy đủ cho trẻ, ngay cả trong các cơ sở, có thể thúc đẩy sự phát triển.
• Nuôi dưỡng lòng tự trọng: Mối quan hệ gắn bó an toàn và tích cực với cha mẹ có thể nuôi dưỡng cảm giác ấm áp và lòng tự trọng ở trẻ.
• Áp dụng phong cách nuôi dạy con có thẩm quyền: Phong cách này, được đánh dấu bằng các quy tắc chắc chắn và chia sẻ quyết định trong một môi trường ấm áp, yêu thương, được cho là phong cách có nhiều khả năng nhất dẫn đến sự tự lực, lòng tự trọng và ý thức trách nhiệm xã hội ở trẻ em.

3. Phòng ngừa tiếp xúc với chất độc và yếu tố gây căng thẳng trong thai kỳ

Việc phơi nhiễm với các chất độc hại và căng thẳng của mẹ trong thai kỳ có thể ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển sinh lý thần kinh, bao gồm cả các hệ thống điều hòa ANS:

• Tránh sử dụng chất kích thích/thuốc trong thai kỳ:
  • Sử dụng crack cocaine trong thai kỳ có thể gây ra các bất thường hành vi ở trẻ sơ sinh như tăng tính cáu kỉnh và khóc nhiều.
  • Sử dụng marijuana có liên quan đến các triệu chứng giống như cai thuốc, bao gồm khóc quá mức và run rẩy.
  • Tránh phơi nhiễm với SSRIs trong tháng cuối thai kỳ để giảm nguy cơ hội chứng hành vi sơ sinh.

Tránh sử dụng chất kích thích/thuốc trong thai kỳ (Nguồn: Sưu tầm)

• Quản lý căng thẳng của mẹ: Lo âu và căng thẳng của người mẹ trước khi sinh có khả năng ảnh hưởng đến sự phát triển thần kinh hành vi của thai nhi và trẻ em, vì hormone căng thẳng của mẹ có thể ảnh hưởng đến sự phát triển và sức khỏe tâm thần của con cái.
• Kế hoạch hóa gia đình: Khoảng cách sinh con hợp lý làm giảm nguy cơ sinh non hoặc nhẹ cân và giảm nguy cơ suy dinh dưỡng cho trẻ, đồng thời giảm căng thẳng cho gia đình.

4. Phòng ngừa các rối loạn tâm thần kinh liên quan

Vì rối loạn ANS có thể là một phần hoặc là yếu tố nguy cơ của các rối loạn tâm thần kinh lớn, việc phòng ngừa các rối loạn này cũng là cách để bảo vệ hệ thần kinh:

• Giảm thiểu lo âu và căng thẳng: Các nghiên cứu cho thấy rằng sự rối loạn trong vận chuyển serotonin có thể liên quan đến sự biến đổi gen về mức độ lo âu. Mặc dù đây là một yếu tố sinh học, việc cung cấp một môi trường ổn định, ít căng thẳng có thể giúp trẻ phát triển các cơ chế phòng vệ như lòng vị tha, hài hước … giúp bảo vệ chống lại các rối loạn như rối loạn stress sau sang chấn (PTSD).
• Cải thiện gắn bó: Khái niệm “lòng tin cơ bản” của Erikson là điều kiện tiên quyết cho sự phát triển lành mạnh; sự thiếu lòng tin cơ bản có thể dẫn đến rối loạn trầm cảm, rối loạn nhân cách dạng phân liệt, và tâm thần phân liệt. Do đó, việc xây dựng mối quan hệ tin cậy và gắn bó an toàn giữa cha mẹ và con cái là một biện pháp phòng ngừa cơ bản.

Rối loạn thần kinh thực vật ở trẻ em không chỉ dừng lại ở những biểu hiện “khó nuôi” hay “khó tính” trong giai đoạn sơ sinh và thời thơ ấu mà còn có thể là dấu hiệu cảnh báo cho những khó khăn cảm xúc và hành vi về sau. Nhận biết sớm sự khác biệt trong tính khí, phản ứng tự động, những thay đổi bất thường trong giấc ngủ, ăn uống, nhịp tim, mồ hôi và hành vi của trẻ giúp cha mẹ chủ động tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên môn kịp thời.

Nếu cha mẹ cảm thấy băn khoăn về các biểu hiện của con, hoặc nghi ngờ trẻ có rối loạn thần kinh thực vật hay các vấn đề tâm lý và hành vi đi kèm, có thể đưa trẻ đến Phòng khám tâm lý và tâm thần Đức Tâm An để được bác sĩ thăm khám, đánh giá toàn diện và tư vấn phác đồ hỗ trợ phù hợp. Sự đồng hành đúng lúc và đúng cách của gia đình và chuyên gia sẽ giúp trẻ xây dựng nền tảng thần kinh và tâm lý vững vàng hơn cho tương lai.