Rối loạn phân ly là một dạng rối loạn tâm thần phức tạp, trong đó người bệnh có thể tách rời khỏi cảm xúc, ký ức hoặc cảm giác về bản thân như một cơ chế tự bảo vệ khi chịu sang chấn tâm lý quá lớn. Nhiều người bị rối loạn phân ly thường không nhận ra mình đang mắc bệnh, cho đến khi xuất hiện những biểu hiện bất thường như mất trí nhớ tạm thời, thay đổi nhân cách hoặc cảm giác “xa lạ với chính mình”. Việc hiểu rõ rối loạn phân ly, nhận biết sớm các dấu hiệu và nguyên nhân gây bệnh là bước đầu tiên giúp người bệnh được chẩn đoán và điều trị đúng hướng, tránh để tình trạng kéo dài ảnh hưởng đến cuộc sống và các mối quan hệ xung quanh.
Rối loạn phân ly là gì? Dấu hiệu nhận biết và nguyên nhân gây bệnh
Rối loạn phân ly là gì?
Rối loạn phân ly là một tình trạng tâm thần gây ra sự mất kết nối (Nguồn: Sưu tầm)
Rối loạn phân ly là một nhóm các bệnh lý tâm thần được định nghĩa bởi sự hiện diện của sự thay đổi hoặc ngắt kết nối trong ý thức hoặc nhận dạng cá nhân, với các tiêu chí chẩn đoán cụ thể cho từng thể loại rối loạn.
Khái niệm y học
Sigmund Freud người sáng lập Phân tâm học cổ điển, đã nghiên cứu bệnh nhân mắc chứng rối loạn chuyển dạng (Conversion Reaction). Rối loạn chuyển dạng hiện nay thuộc nhóm Rối loạn cơ thể hóa (Somatoform Disorders), nhưng trong lịch sử, các bệnh lý liên quan đến rối loạn chức năng thần kinh không giải thích được về mặt y học thường là tiền thân của việc nghiên cứu các hiện tượng phân ly.
Freud cũng cho rằng bệnh hysteria trong lịch sử là một khái niệm rộng bao gồm nhiều triệu chứng tâm lý và cơ thể, trong đó có các hiện tượng phân ly.
Bối cảnh thần kinh học và ý thức: Thôi miên (Hypnosis), một trạng thái tăng khả năng bị gợi ý, đã được Freud học hỏi từ Ambroise-August Liebault và Hippolyte-Marie Bernheim. Dưới trạng thái thôi miên, có thể đạt được những biến dạng tổng thể về tri giác (gross distortions of perception) trong bất kỳ phương thức cảm giác nào. Sự thay đổi ý thức được gợi ý này liên quan mật thiết đến cơ chế của sự phân ly.
Như vậy, “Rối loạn phân ly”, đã được các nhà tâm thần học và tâm lý học nổi tiếng nghiên cứu trong lịch sử, đặc biệt là trong bối cảnh phân tâm học và nghiên cứu về chấn thương tâm lý và biến đổi ý thức.
Các dạng rối loạn phân ly thường gặp
- Rối loạn triệu chứng thần kinh phân ly
- Mất trí nhớ phân ly
- Trạng thái sững sờ phân ly
- Rối loạn hoảng loạn
- Rối loạn hoảng loạn chiếm hữu
- Rối loạn nhận dạng phân ly
- Rối loạn nhận dạng phân ly một phần
- Rối loạn phân ly quy định khác
- Rối loạn phân ly không xác định
Nguyên nhân gây rối loạn phân ly
1. Nguyên nhân hàng đầu: Chấn thương tâm lý và căng thẳng
Sự phân ly (dissociation) được mô tả là một cơ chế phòng vệ tâm lý, một cảm giác bị ngắt kết nối khỏi một sự kiện gây căng thẳng hoặc chấn thương hoặc cảm thấy rằng sự kiện đó không thực sự xảy ra.
- Mục đích bảo vệ: Phân ly là một mô hình phản ứng vô thức được cá nhân sử dụng để bảo vệ bản thân khỏi chấn thương tâm lý và căng thẳng quá mức.
- Chấn thương: Chấn thương được định nghĩa là một sự kiện, chuỗi sự kiện, hoặc một tập hợp hoàn cảnh được một cá nhân trải nghiệm là gây hại về mặt thể chất hoặc cảm xúc và có thể gây ra ảnh hưởng bất lợi lâu dài đến chức năng và sức khỏe tâm thần, thể chất, xã hội, cảm xúc hoặc tinh thần của cá nhân đó.
- ACEs (Adverse Childhood Experiences): ACEs, là những kinh nghiệm bất lợi thời thơ ấu (như lạm dụng, bỏ bê, hoặc môi trường gia đình bất ổn), được coi là yếu tố rủi ro chính đối với các tình trạng sức khỏe tâm thần. ACEs bao gồm lạm dụng thể chất, tình dục và cảm xúc; bỏ bê thể chất và cảm xúc; và các yếu tố môi trường gia đình bất ổn như bạo lực đối xử với cha mẹ, thành viên gia đình lạm dụng chất gây nghiện, hoặc thành viên gia đình mắc bệnh tâm thần.
- Rối loạn gắn bó: Tình trạng gắn bó không an toàn – rối loạn, thường gặp ở trẻ em có cha mẹ vắng mặt về mặt cảm xúc hoặc có tiền sử bị lạm dụng, được coi là tiền thân tiềm tàng của rối loạn nhân cách nghiêm trọng và các hiện tượng phân ly trong giai đoạn thanh thiếu niên và đầu tuổi trưởng thành.
Căng thẳng (Nguồn: Sưu tầm)
- Căng thẳng hiện tại: Các yếu tố môi trường đóng góp khác có thể là các yếu tố gây căng thẳng hiện tại, như khó khăn trong các mối quan hệ, mất việc, sinh con, chuyển nhà, hoặc các vấn đề kéo dài tại nơi làm việc.
2. Các yếu tố sinh học và di truyền
Rối loạn tâm thần nói chung (trong đó có các rối loạn phân ly) thường phát sinh từ mô hình sinh học – tâm lý – xã hội, nhấn mạnh sự tương tác giữa các hệ thống sinh học, tâm lý và xã hội.
|
Loại yếu tố
|
Mô tả liên quan đến Rối loạn Tâm thần (có thể áp dụng cho Rối loạn Phân ly)
|
|
Di truyền
|
Có vẻ như có một khuynh hướng di truyền mạnh mẽ đối với nhiều rối loạn tâm thần. Rối loạn trầm cảm nặng và rối loạn lưỡng cực I có liên quan trong gia đình cho thấy các rối loạn tâm thần phức tạp có liên quan đến gen. Tiền sử gia đình mắc các tình trạng sức khỏe tâm thần là một yếu tố rủi ro không thể thay đổi.
|
|
Hóa học Thần kinh
|
Mặc dù không trực tiếp là nguyên nhân của rối loạn phân ly, sự mất cân bằng hóa học thần kinh được đề cập là nguyên nhân gây ra các rối loạn khác (ví dụ: mất cân bằng hóa học là một trong những nguyên nhân gây trầm cảm).
|
|
Tổn thương não (Có thể liên quan)
|
Tổn thương não có thể liên quan đến các hành vi hung hăng mạn tính. Những người từng là nạn nhân của bạo hành thể chất nghiêm trọng có thể chịu đựng hậu quả thần kinh khiến họ có khuynh hướng bạo lực.
|
3. Yếu tố môi trường và xã hội
- Rối loạn nhân cách ranh giới (BPD): Rối loạn nhân cách ranh giới (BPD) đặc trưng bởi các triệu chứng phân ly thoáng qua và nghiêm trọng. BPD có liên quan mật thiết đến các yếu tố rủi ro như ACEs và tiền sử gia đình mắc các tình trạng sức khỏe tâm thần.
- Căng thẳng lối sống: Các sự kiện cuộc sống gây căng thẳng, nghèo đói hoặc bạo lực trong khu phố cũng được liệt kê là yếu tố rủi ro đối với sức khỏe tâm thần.
Dấu hiệu nhận biết rối loạn phân ly
Dấu hiệu cốt lõi của sự phân ly:
Phân ly là một cơ chế tâm lý được sử dụng để bảo vệ bản thân khỏi chấn thương tâm lý và căng thẳng quá mức.
- Cảm giác ngắt kết nối: Cảm giác bị ngắt kết nối khỏi một sự kiện gây căng thẳng hoặc chấn thương, hoặc cảm thấy rằng sự kiện đó không thực sự xảy ra.
- Tách rời khỏi bản thân (Depersonalization): Trải nghiệm tách rời hoặc cảm giác như thể người đó đang ở ngoài cơ thể mình. Các trạng thái depersonalization (tách rời khỏi bản thân) và derealization (tách rời khỏi thực tại) là các rối loạn tri giác được ghi nhận trong quá trình khám trạng thái tâm thần.
- Mất trí nhớ: Sự phân ly thường đi kèm với việc mất trí nhớ về trải nghiệm đó. Bệnh nhân có thể biểu hiện: đôi khi họ “mất tập trung” trong cuộc trò chuyện và cảm thấy như họ đang xem những gì mình làm từ bên ngoài cơ thể.
Mất trí nhớ (Nguồn: Sưu tầm)
Khi nào cần gặp bác sĩ?
Nếu các trải nghiệm phân ly khiến bạn cảm thấy không an toàn, không thể hoạt động bình thường, hoặc kèm theo các dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm (như ý định tự tử/gây hại), bạn cần tìm kiếm sự giúp đỡ chuyên nghiệp ngay lập tức.
Rối loạn phân ly không phải là biểu hiện của sự “yếu đuối tinh thần”, mà là phản ứng tự nhiên của tâm trí khi phải đối mặt với căng thẳng hoặc sang chấn vượt quá khả năng chịu đựng. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu và tìm đến bác sĩ chuyên khoa Tâm lý Tâm thần sẽ giúp người bệnh được chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời. Với sự đồng hành của đội ngũ chuyên môn tại Phòng khám Tâm lý Tâm thần Đức Tâm An, người bệnh có thể dần khôi phục lại cảm giác an toàn, kết nối với bản thân và cân bằng cuộc sống tinh thần một cách bền vững.
Đặt lịch hẹn ngay hôm nay để được tư vấn và điều trị một cách toàn diện và khoa học!
